Amerikalı Amiral'in gizlenen konuşması!

Çarşamba günü Türkmenistan’ın münzevi ve otoriter devlet başkanı, Amerika’yla ve Amerikan iş dünyasıyla ilişkilerini geliştirmek istediğini ve Afganistan ile komşuluk ilişkilerinde istikrar sağlama çabaları konusunda Washington’la iş birliğine devam edeceğini söyledi.

Başkan Grubanguly Berdymukhammedov ayrıca Hazar denizi altından bir boru hattı döşeyerek Orta Asya’yı ve geniş doğal gaz yataklarını Batı’ya bağlamak istediğini de dile getirdi.

Türkmenistan Devlet Başkanı açıklamalarını, bölgedeki Amerikan birliklerinin komutanı Adm. William J. Fallon’un, ABD Dışişleri Bakanlığı ve ordudan küçük bir grup delegenin ve bir gazetecinin katıldığı bir toplantıda dile getirdi.

Toplantı, 2001’de Amerika’ya yapılan terörist saldırılardan sonra güçlü bağlar geliştiren Türkmenistan ve Amerika arasındaki güvenlik ilişkileri üzerine odaklandı.

Toplantı Amerikalı komutanın kendi sorumluluğundaki bölge gezisinde dar bir ajanda içinde bir devlet başkanına yaptığı rutin ziyarette gerçekleşse de ziyaret edilen ülkenin dünyanın en muammalı ve en sıkı kontrol edilen ülkelerinden biri olduğu ve yönü henüz belli olmayan yeni bir devlet başkanına sahip olduğu da unutulmamalı. Amerikalı komutanın gezisi sözkonusu ülke ile ilişkiler kurma ve değerlendirmelerde bulunmak bakımından atılan en son adımı temsil ediyor.

Berdymukhammedov, Sovyetler Birliğinin çökmesinden sonra ülkenin isteksizce bağımsızlığını kazanmasından itibaren Türkmenistan’ı megalomanca yöneten eski başkan Saparmurat Niyazov’un ölmesiyle kareografik oylarla görevi devraldı.

Komünist Partinin eski bir yetkilisi olan Niyazov uysal Türkmenistan Meclisi’ni kendini ömür boyu başkan seçmeye ikna etmiş ve Türkmenistan’da ülkenin hidrokarbon zenginliğini sınırsız egosuyla birleştirdiği tuhaf ve yaygın bir kişisel kült üretmişti.

Niyazov kendine tüm Türkmenlerin babası manasına gelen Türkmenbaşı ismini verdi, tıpkı kendine benzeyen altın heykeller diktirdi, ayların isimlerini değiştirdi,  Nisan’a annesinin ismini ve Ocak ayına da kendi ismini verdi ve fakirleşen beş milyonluk nüfusun yaşadığı bozkırlara beyaz mermerden binaların inşa edilmesine öncülük etti.

Niyazov ayrıca şeffaf olmayan merkezi bir hükümeti yönetti. Zorunlu eğitimin süresini kısalttı, devletin ifade aracı olan medya haberlerini kontrol altına aldı ve halkın ifade araçlarına sınırlamalar getirdi. Niyazov’un cezaevlerinde siyasi suçlular kayboldular. Batı insan hakları organizasyonları, onun hükümetini dünyadaki en engelleyici hükümet olarak nitelendirdiler.

Kasım ayında Niyazov’un ölümünden sonra dişçi ve bürokratlık kariyeri olan Berdymukhammedov, Türkmenbaşı’nın maiyetinden açık bir varis olarak çıktığı zaman, Batı hükümetleri yeni başkanın Türkmenistan’ı farklı bir yola koyacağına dair olan umutları doğrultusunda diplomasilerini incelikle ayarladılar.

Diplomatlar, yeni Başkan ile ekonomi ve güvenlik konularında çalışmayı tercih ederek, kamuoyu önünde eleştirmekten sakındılar. Berdymukhammedov, ülkenin engel teşkil eden eğitim sisteminin geliştirilmesi ve başkentte küçük çapta kamuya açık internet bağlantılarına müsaade edilmesi gibi konularda değişime açık olduğunu da gösterdi.

Amiral Fallon’un delegasyonu ulaşmadan önce Güney ve Orta Asya’dan sorumlu ABD Dışişleri Başkan Yardımcısının vekili Evan A. Feigenbaum, “Roma bir günde kurulmadı ve biz bir sonraki Perşembe günü Türkmenistan’ın Jeffersoncu bir demokrasiye dönmesini beklemiyoruz. Biz birkaç ay önce mümkün olmayan Amerika-Türkmenistan ilişkilerinin var olan imkânlar üzerinden varsayımlar doğrultusunda ilerlemesini arzu ediyoruz” diyor.  

Toplantı Berdymukhammedov’un Rusya boru hattı bağlantısını kullanmayarak, Hazar Denizi’nin altından yeni bir doğal gaz boru hattını alternatif bir ihracat yolu olarak sunma fikri konusundaki arzusu gibi potansiyel projeleri de kapsıyordu.

Ancak başkan, çevresel endişeleri ve Hazar’a sınırı olan diğer devletleri de içeren engelleri belirtti. Berdymukhammedov ayrıca Batı şirketlerine sigorta edilebilir yatırım imkânı sunmak istediğini de dile getirdi.

Amiral Fallon’un son ziyaretinde iki ulusun güvenlik birlikteliğinin yeniden onaylandığı belli oldu. Çünkü bu alanda eski başkan da Amerika ile bağ kurmuştu.

Türkmenistan her zaman güçlü bir tarafsızlığa sahip oldu. Ancak Niyazov yaşamının sonlarında Amerikan ordusu ile terörizm ve kaçakçılık konusunda işbirliği yapmak istiyordu. Bunun karşılığında da Amerikalılar ülkeye yardım ve eğitim konusunda destek vereceklerdi. Türkmenistan’ın, kuzey batısında Afganistan ile aynı sınırları paylaşıyor olmasından dolayı, 2001’deki terörist saldırılardan sonra Washington için stratejik önemi arttı.

Son yıllarda çok sayıda Türkmen asker, istihbarat ve polis yetkililerinin Amerika ve Avrupa’da askeri eğitimlere ve seminerlere katılmasına izin verildi. Ayrıca Nevada Ulusal Muhafızları,  Türkmen sınır servislerinin eğitimi için de yardımda bulunmuştu

Niyazov Pentagon’un isteğiyle, askeri uçakların Türkmen hava sahasında uçması için Amerika’ya ve acil inişler içinde eski Sovyet askeri hava alanını kullanması için Batı askeri uçaklarına izin vermişti.

Niyazov ayrıca, küçük bir grup Amerikan hizmet personeline başkentin dışında askeri uçakların kullandığı bir havaalanında yakıt ikmali yapmalarına izin vermişti

Çarşamba günkü toplantıdan sonra, Amiral Fallon memnuniyetini “iki ülke arasındaki iyi ilişkiler” cümlesi ile ifade etti ve daha fazla işbirliği olanağını açık tuttu.

Türkmenistan Başkanlık otoritesinin doğrudan kontrolünde olan Türkmenistan devlet televizyonu, ziyaretin pozitif geçtiğini ifade eder bir şekilde akşam haber yayınının başlangıcında verdi.

Haberi veren sunucu ayrıca Türkmenistan’ın Afganistan’a yardım sağlamaya devam edeceğini bildirdi ki bu konu Amiralin bu haftaki ziyaretinde Türkmenistan’a teşekkür ettiği noktalardan biriydi.

İnsan hakları organizasyonları ve sürgünde olan muhalif üyeler ise yeni başkanı ve Batı’nın ona karşı olan uzlaşmacı tutumunu eleştirdiler. Onlara göre Berdymukhammed küçük ve önemsiz jestler yaparak tek kişinin hükmettiği varolan sistemi devam ettirmeye çalışıyor.  Muhalifler ve insan hakları örgüt temsilcileri Batı’ya Berdymukhammed’in otoriter yönetimini gevşetmesi ve insan haklarını tanıması için baskı yapması çağrısında bulundular. 

Amiral Fallon’a, Türkmen televizyonunun olmadığı esnada ülkeler arası ilişkilerde demokrasi ve sivil toplumun yeri hakkında soru sorulduğunda Amiral güvenlik konusuna odaklandıklarını söyledi. Kısa bir süre durakladıktan sonra, Fallon nazik ve dolaylı bir şekilde; “Ben insanların aynı temel istekler ile dünyaya yöneldiklerini düşünüyorum. Onlar barış içinde yaşamak istiyor, kendileri için daha iyi bir yaşam istiyorlar ve kendileri hakkında kararlar alabilmek istiyorlar” dedi.

Bu ifadeler ise Türkmen televizyonunda yayınlanmadı.

(NYT, 21 Haziran 2007, US Courting  a SomeWhat Skittish Friend in Central Asia)
Çeviri'nin yayınlandığı kaynak: Ekopolitik.org