Yasaklanan 19 Mayıs darbe sebebi

0 0 0000 00:00 tsi
1938’de resmi bayram ilan edilen 19 Mayıs kutlamaları,sadece bir defa yapılamadı. Tarih 19 Mayıs 1960.. Yasaklanan bayram ve sonrasında yaşanan hayli çarpıcı olaylar: 

Star gazetesinin Pazar ekinde Salih Mercan'ın aktardıkları...

19 Mayıs kutlamaları yasaklanmıştı!

1938’de resmi bayram ilan edilen 19 Mayıs kutlamaları, o günden beri sadece bir defa aksatıldı. Daha doğrusu yasaklandı.

Daha doğrusu yasaklandı. 27 Mayıs’a giden yolda 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları, iktidar aleyhine bir gösteriye dönüşebilirdi. DP iktidarı yasaklama kararının, sadece sekiz gün sonra gerçekleşen darbenin en güçlü gerekçelerinden biri olacağını tabii ki bilemezdi. Bir milli bayramın hüzünlü siyasi tarihi...

ÖNCE gazetelerden birkaç haber okuyalım:Milli Eğitim Bakanlığı, şehrimizde bu yıl 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı gösterilerinin yapılmayacağını yazılı olarak Milli Eğitim Müdürlüğüne bildirmiştir. Günlerden beri hazırlıkları yapılan 19 Mayıs gösterilerinin görülen lüzum üzerine bu sene yapılmaması kararlaştırılmış ve ilgililere bu hususta gerekli talimat verilmiştir.

18 Mayıs 1960 tarihli Cumhuriyet gazetesinde çıkan bu haberler bize Cumhuriyet bayramlarının sonuncusu olan 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nın tarihinde boş kalmış bir sayfayı haber veriyor: 27 Mayıs İhtilali’nin 8 gün öncesine rastlayan o yılın 19 Mayıs kutlamaları Milli Eğitim Bakanlığı tarafından resmen yasaklanmıştır.

Peki bu noktaya nasıl gelinmiştir? Nasıl olmuştur da, 1960 yılının 19 Mayıs’ı Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanamamıştır?

Tarih, ancak onu bir zar gibi kuşatan yüzeysel veya resmî söylemlerin matlığından kurtularak baktığımızda açar kendisini. Biz de öyle yapalım ve 1960 yılının olaylarına şöyle bir göz gezdirelim.

26 Şubat’ta Demokrat Parti hükümetinin İsmet İnönü ve arkadaşlarının dokunulmazlıklarının kaldırılmasını istemesi, Türkiye’de 3 ay sürecek tarihinin en bunalımlı günlerin tetiğine basmış olur. Mart’ta İnönü’nün iktidarı yıpratmak için çıktığı yurt gezileri, sokak olaylarını da beraberinde getirir. 7 Nisan’da Başbakan Menderes, parti grubunda, içine düştüğü paniğin ilk işaretlerini verir: ‘Memleket bugün kabil-i idare [yönetilebilir] olmaktan çıkmıştır.’ İdare acze düşmüştür. 18 Nisan’da İnönü, Meclis’te, içinde sonradan meşhur olan ‘Sizi ben de kurtaramam’ sözünün geçtiği tarihî konuşmasını yapar. 27 Nisan’da uzun ve çetin tartışmalardan sonra Tahkikat Encümeni (Soruşturma Komisyonu) Kanunu kabul edilince işler çığırından çıkmaya başlar.

CHP örgütlerince teşvik edilip yönlendirilen öğrenci gösterileri 28 Nisan’dan itibaren çığ gibi büyüyecektir. 2 kişinin öldüğü 28 Nisan gösterileri sonunda İstanbul ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edilir. Gösterilerin sürmesi üzerine Ankara ve İstanbul üniversiteleri 1 ay kapatılır. 1 Mayıs’ta sokağa çıkma yasağı konur. 3 Mayıs’a Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Cemal Gürsel’in meşhur mektubuyla girilir fakat mektup nedense Ethem Menderes tarafından Başbakan’dan gizlenir. 5 Mayıs’ta 555K şifresiyle yayılan büyük Kızılay mitingi son uyarılardan biridir.

Basında, üniversitede, öğrenciler arasında ve orduda su yüzüne çıkan muhalefet meclisteki meşru muhalefeti aşmış, Menderes’i sokakta köşeye sıkıştırmış, ona normalde yapmayacağı hataları işletir hale gelmiştir. Vaziyet karışık, anlayacağınız. En iyisi, durumu, 29 Nisan’da kendisiyle görüşerek istifadan başka çaresinin olmadığı tavsiyesinde bulunan Ali Fuad Başgil’den dinleyelim:

‘Gerçekten, Menderes Hükûmeti seçim devresi sonuna doğru hain bir propagandanın tesiri ile kendine olan itimat ve kudretini kaybetmişti. Her adımda düşmekten korkan ihtiyarlara dönmüştü. Kudretsizliğini kabul etmeyi reddederek en son çare olan istifaya da başvurmak istemedi. Hayállerinde ısrar edip durdu.’

İşte 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, çığırından çıkmış öğrenci gösterilerine fırsat oluşturacağı ve yeni olaylara zemin hazırlayacağı korkusuyla yasaklanmıştı. (‘Erteleme’ deniliyordu ama ne zamana ertelendiği bir türlü açıklanmıyordu.) Bu yasaklama kararı, 27 Mayıs’ı engelleyememiş, tam tersine süreci hızlandırmıştır. Atatürk zamanında kutlanmaya başlanmış, üstelik gençliği hedef kitle olarak alan bir bayramın yasaklanması bardağı taşıran son damla olmuş, nitekim sonradan bu kararın, darbenin gerekçelerinden birisi olduğu dile getirilmiştir. İhtilalden sonra Milli Birlik Komitesi, o yılın bayramın 26 Haziran Pazar günü kutlanmasına karar vermiş ve böylece 38 gün rötarla da olsa Gençlik ve Spor Bayramı, bu defa bir ihtilal atmosferinde kutlanmıştır.

O zamanlar genç bir gazeteci olan Bülent Ecevit, 27 Haziran 1960 tarihli yazısında darbe sonrasının sevincini şu ölçüsü kaçmış cümlelerle dile getiriyordu:

1960 yılının 19 Mayıs’ını kutlayamayışımız... Ne kadar belliydi bunda bir devrin kapanışı!.. Bütün mutluluklarla beraber sanki bayramlar da tükenmişti. Haklıydılar o karanlık çağın son 19 Mayıs’ının kutlanmasını yasak etmekte. Millet olarak kutlayacak ne vardı artık?.. Kurşun yaralı fakültelerin, okulların kapılarına kilit vurulduğu, gençliğin bilinen ve bilinmeyen şehitlerine yas tutulduğu bir sırada gençlik bayram mı edecekti? Şeref tribünündeki şerefsizlere selám mı verecekti?

19 Mayıs’ın o yıl yalnız Atatürk’ten gençliğe bir armağan olmaktan çıkarak, gençlikten Atatürk’e armağan edilen bir bayram haline geldiğini söyleyen Ecevit’i destekleyen Nadir Nadi, bir yıl sonra yasak bayramı hatırlatarak sadece bu olayın bile iktidarın masumiyetini yitirdiğine delil sayılabileceğini söyleyecektir (Cumhuriyet, 19 Mayıs 1961).

Menderes, 19 Mayıs’ın kutlanmasına engel olmakla farkına varmadan en büyük kozu teslim etmişti darbecilerin eline. Sonrasını zaten biliyorsunuz.

Star-Pazar 

Bu haber 670 defa okundu.