Anayasa paketi ne getiriyor?

21 Temmuz 2010 19:49 tsi
12 Eylül Anayasası, darbeden tam 30 yıl sonra, yine bir 12 Eylül günü, 26 maddelik değişiklik paketiyle halkın önüne gidiyor. Peki, paket ne getiriyor, değişiklikler ne anlama geliyor?

12 Eylül darbesinin ardından hazırlanan Anayasa, bugüne kadar 16 kez değişti. AK Parti, ilk defa bu kadar kapsamlı bir değişiklikle paketi Meclis'ten geçirdi, daha sonra Anayasa Mahkemesi pakette kısmi iptallere gitti. Buna rağmen paket, 12 Eylül darbesine en büyük darbeyi vuracak etkisini yitirmedi. Darbeden tam 30 yıl sonra, yine bir 12 Eylül günü, 26 maddelik değişiklik paketi halkın önüne gidiyor.

Paket, geçerli oyların çoğunu alırsa yürürlüğe girecek. Pakete ilişkin, bir tarafta 'hayır', diğer tarafta 'evet' cephesi şimdiden oluştu. 'Hayır' cephesinde CHP, MHP ve BDP'nin yanına yüksek yargı da eklendi. AK Parti'nin başını çektiği 'evet' cephesinde ise SP, BBP gibi partiler yer alıyor. Peki, tüm bu tartışmaların ortasında paket ne getiriyor?

Aksiyon Dergisi'ndeki habere göre, dezavantajlı kesimlere ne tür avantajlar sağlanıyor? Anayasa'da devletin özellikleri arasında 'sosyal devlet' de yer alıyor. Halkın önüne gidecek pakette, bunun gereği olarak toplumdaki dezavantajlı kesimlerin özel olarak desteklenip korunmasının önü açılıyor. Bu değişiklikle kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak ilave tedbirler, iyileştirmeler ve pozitif ayrımcılık içeren uygulamalar, Anayasa'nın eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacak.

Kişisel verilerin korunmasının günlük hayatta nasıl bir faydası olacak? Bilgi çağında tüm bilgiler elektronik ortamda tutuluyor. Dijital ortamda saklanan bireylerin adı, yaşı, adresi, medeni durumu, telefon numarası, pasaport numarası, özgeçmişi, resimleri, sesi, parmak izi gibi kişisel bilgilerin istismar edilmesi çok kolay hâle geliyor. Mevcut Anayasa'da kişisel bilgilerin korunmasını güvence altına alan doğrudan bir madde bulunmuyor. Pakette yer alan değişikliğe göre şu avantajlar elde edilecek: Kişisel veriler ancak ilgili kişinin açık rızası ile işlenebilecek. Özel nitelikteki kişisel veriler için işlem yasağı getirilebilecek. İnsanlar çeşitli yerlerde kendileri ile ilgili kişisel verilerin saklanıp saklanmadığını öğrenme hakkına sahip olacak, bilgilerin içeriğinde eksik, fazla veya gerçeğe aykırılık olması halinde bunun düzeltilmesini isteyebilecek.

Yurtdışına çıkış yasağıyla ilgili yeni düzenleme nasıl olacak? Mevcut Anayasa'ya göre vatandaşların yurtdışına çıkma hürriyeti sınırlandırılabiliyor. Örneğin bir işadamının cüzî miktarda vergi borcu olması durumunda yurtdışına çıkış yasağı getirilebiliyor. AİHM, vergi borcundan dolayı yurtdışı yasağını Avrupa İnsan Hakları sözleşmesine 2006'da aykırı buldu. Yeni düzenleme ile seyahat özgürlüğünün kapsamı genişletiliyor. Yurtdışına çıkış hakkı, ceza kovuşturması veya soruşturmasına muhatap olan kişilerle ilgili olarak ve ancak hâkim kararı ile sınırlandırılabilecek.

Ombudsmanlık kurumu ne getiriyor?

Anayasa'daki bu değişiklikle idarenin her türlü iş ve işlevinden dolayı haksızlığa uğrayan veya uygunsuz muamele ile karşılaşan vatandaşlar, şikâyetlerini bu kuruma bildirecek. Böylece vatandaşlar mahkemeye başvurmadan, karşılaştıkları sorunları kamu denetçiliği kurumu aracılığıyla ilk elden çözüme kavuşturacak, hakkını daha çabuk elde edecek. "Yok mu buna müdahale edecek birileri?", "Devlet nerede?" gibi itiraz ve sızlanmalar son bulacak.

12 Eylül'ün failleri yargılanabilecek mi? Anayasa'nın geçici 15. maddesi 12 Eylül darbecilerini, onların tercihi ile oluşan Danışma Meclisi üyelerini ve Milli Güvenlik Konseyi'nin işbaşına getirdiği hükümetleri yargılanamaz ve hesap sorulamaz hâle getirdi. AK Parti, hukukun üstünlüğüne dayalı devletlerde "yapanın yanına kâr kalmaması" sözünü vurguluyor. Amaç ise geçmişin acılarını deşip onları bugüne taşımak değil, geçmişten ders çıkartarak yeni yanlışlıkların olmaması ve acıların çekilmemesi.

YAŞ kararları nasıl değişecek?

Anayasa'nın 125. maddesine göre idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabi; ancak bu maddede iki tane istisna öngörülmüş: Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şura kararları... Buna göre yıllardır ordudan çeşitli nedenler ileri sürülerek ihraç edilen hiçbir askeri personel, 'hak arama hürriyeti ve savunma hakkını' kullanamadı. 27 Mayıs darbesinden sonra 230'dan fazlası general olmak üzere binlerce subay, 12 Eylül'den sonra ise binlerce subay ve astsubay ordudan ihraç edildi. Paket ile YAŞ kararlarına yargı denetimi getiriliyor.

Yargı 'yerindelik denetimi' yapabilecek mi?

Bugüne kadar yargı birçok kararıyla, yürütmenin görevlerini, kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getirmesini kısıtlayacak biçimde ve takdir yetkisini ortadan kaldıracak şekilde kullandı. Yani idarenin tasarruf ve takdirinde olan birçok denetimi yargı kendisi yaptı. Anayasa'nın 125. maddesinin 4. fıkrasında öngörülen değişiklik ile, yargısal denetim hakkının çerçevesi "hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz" ifadesiyle netleştiriliyor.

Asker, sivil mahkemelerde yargılanacak mı? Gelişmiş ülkelerin çoğunluğunda askeri yargı sistemi bulunmuyor. Askeri kişiler adliye mahkemelerinde yargılanıyor. Bazı ülkelerde ise askeri mahkemeler sadece disiplin mahkemesi olarak sınırlı alanda görev yapıyor. Anayasa'nın 145. maddesindeki değişikliğe göre askeri mahkemelerin görev alanı, asker kişiler tarafından işlenen suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine işledikleri suçlarla sınırlandırılıyor. Devletin güvenliğine, anayasal düzene karşı işlenen suçlar ise adliye mahkemelerinde görülecek. Yani Ergenekon davası ya da buna benzer bir soruşturma askeri mahkemeye taşınamayacak, dava sivil mahkemede görülecek. Sivillerin savaş ve sıkıyönetim halleri dışında askeri mahkemede yargılanmasına son verilecek. Askeri yargının bağımsızlığı yönünde de pakette değişiklikler var. Yeni düzenlemeye göre askerî hâkim ve savcıların emir-komuta zincirinin etkisinde kalmadan ve sicil sıkıntısı yaşamadan daha bağımsız yargılama yapması sağlanacak.

Anayasa Mahkemesi nasıl değişecek? Anayasa Mahkemesi, 11 kişiden oluşuyordu, yeni yapıya göre bu 17'ye çıkartılıyor. Paketteki değişikliğe göre artık TBMM de mahkemeye Batı'da olduğu gibi üye gönderecek. 14 üyeyi ise Cumhurbaşkanı, gösterilen adaylar arasından seçecek. AK Parti, yeni düzenlemeye göre cumhurbaşkanının atadığı üye sayısının azaldığını savunuyor. Meclis, ilk defa mahkemeye üye seçecek, muhalefet bundan rahatsız. AK Parti'nin hazırladığı kitapçıkta "Anayasa mahkemeleri yarı siyasal, yarı yargısal görev yapan mahkemelerdir. Bu özelliklerinden dolayıdır ki Batı ülkelerinde siyasal organlar olan parlamentolar bu mahkemelere üye seçmektedirler. Meclis, milletin iradesinin tecelli ettiği kurum olduğuna göre, Meclis'in, millet adına yargılama yapan Anayasa Mahkemesi'ne üye seçmesinden daha tabii bir şey olamaz." ifadesi dikkat çekiyor.

Mahkeme üyeliği ömür boyu mu olacak? Anayasa Mahkemesi üyeliği, atanan bir üyenin 65 yaşını doldurup emekli olmasına kadar devam ediyordu. Yeni düzenlemeye göre mahkeme üyeliğine seçilenler en fazla 12 yıl görev yapabilecek. Böylece mahkeme profilinin, topluma paralel değişmesi öngörülüyor. Mevcut üyeler ise 65 yaşını doldurana kadar görevde kalacak. Mahkemeye bir defadan fazla üye olunamayacak.

Bireysel başvuru hakkı nedir?

Bireysel başvuru; hak ve özgürlüklerle ilgili davalarda, mahkemelerce nihai olarak karar verilmesine rağmen, sonuçtan tatmin olmayan vatandaşların Anayasa Mahkemesi'ne başvurarak yeniden inceletme hakkıdır. Değişiklikle Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve genel kurul olarak yeniden şekilleniyor. Bölümler bireysel başvuruları kabul edecek. Bu değişikliğin altında AİHM'de görülmekte olan 120 bin dava dosyasının 13 bininin Türkiye'ye ait olması yatıyor. Mahkumiyetler açısından Avrupa'da birinci olan Türkiye, milyonlarca lira tazminat ödüyor. "Bu yapısıyla Anayasa Mahkemesi, bir çeşit Türkiye İnsan Hakları Mahkemesi haline gelmektedir." diyen AK Parti, bu tazminatları düşürmeyi hedefliyor.

HSYK nasıl değişecek?

Paketteki değişiklikle HSYK'nın yapısı daha geniş bir temsil kabiliyetine sahip olacak, yargı camiasının tümü sürece dâhil edilecek. AK Parti, itirazların sebebini "kast sisteminin ortadan kaldırılmasına" bağlıyor. Mevcut duruma göre HSYK üyelerini Yargıtay ve Danıştay üyeleri seçiyor. HSYK da bu iki kurumun üyelerini seçiyor. Yeni yapıya göre Adalet Bakanı ve müsteşarı dâhil 7 asıl ve 5 yedek üyeden oluşan HSYK, 22 asıl ve 12 yedek üyeye çıkacak. Yeni yapıya göre kurulun 10'u Yargıtay ve Danıştay Genel Kurulu tarafından doğrudan seçilecek, geri kalan üyeliklerin 16 tanesi birinci kademe mahkemelerde görev yapan hâkim ve savcılar tarafından, 2 tanesi Adalet Akademisi Genel Kurulu tarafından seçilecek, 4 tanesi ise cumhurbaşkanı tarafından doğrudan atanacak.

Adalet Bakanı'nın rolü ne olacak?

Mevcut yapıya göre kurulun tabii başkanı ve kurul gündemini belirleyen Adalet Bakanı, yeni yapıda güç kaybediyor. Üç daire şeklinde çalışacak HSYK'nın atama, yetki, terfi, disiplin gibi önemli kararların alındığı daire toplantılarına katılmayacak ve oy kullanmayacak. Bakan sadece genel kurula katılıp oy kullanacak. Mevcut yapıda Adalet Bakanlığı Müsteşarı toplantıya katılmadığı zaman kurul toplanamıyor, yeni yapıya göre bu uygulama da son buluyor. Değişiklikle birlikte, tüm hâkim ve savcıların denetimini ve onlarla ilgili her türlü inceleme ve soruşturmayı yapacak müfettişler HSYK'ya bağlı çalışacak. Soruşturma ve inceleme izni, ilgili dairenin teklifi üzerine Adalet Bakanı tarafından verilecek. Hâkim ve savcıların yargısal iş ve işlemlerini denetleyecek müfettişler HSYK tarafından atanacak. Pakete göre HSYK'nın meslekten çıkarmalarla ilgili kararları yargı denetimine açık hâle gelecek. Etkili iç itiraz sistemi getirilecek. Mevcut yapıya göre HSYK'nın müstakil binası, sekretaryası ve bütçesi bulunmuyor. Yeni yapıya göre bunların tamamı sağlanacak.

Adalet Bakanlığı'nın denetleme yetkisi nasıl kısıtlanacak?

Adalet Bakanlığı bünyesindeki tüm personelin, hâkim ve savcılar dahil, denetlenmesi Adalet Bakanlığı'na bağlı müfettişler tarafından yapılıyor. 144. maddede yapılan değişiklikle hâkim ve savcıların yargısal görevleri dışındaki adalet hizmetleri (cezaevi, noter, icra daireleri vb.) ve hizmetlere ilişkin personelin denetimi, Adalet Bakanlığı'na bağlı olarak çalışacak Teftiş Kurulu Başkanlığı'nca yapılacak. Yani Adalet Bakanlığı sadece idari görevleri yönünden savcıların denetimini yapacak. Hâkim ve savcıların denetimi ise Anayasa'nın 159. maddesinde yapılan düzenleme ile HSYK'ya bağlı olarak çalışacak Teftiş Kurulu tarafından yerine getirilecek.

Çalışma hayatı ile ilgili hangi yenilikler geliyor?

Anayasaya göre aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunması mümkün değil, yeni pakete göre bu ortadan kaldırılıyor. Memurların ise toplu sözleşme hakkı bulunmuyor, toplu görüşme hakkı bulunuyor. Yani memurlar hükümetin verdiği zammı kabul etmek zorunda. Yeni düzenlemeye göre toplu sözleşme hakkı getiriliyor, memur hükümetin verdiği zammı kabul etmek zorunda değil, masada eli güçlenecek. Böylece Bakanlar Kurulu'nun söz söyleme yetkisi de elinden alınıyor. Yeni düzenlemeye göre toplu sözleşme hükümleri emeklilere de yansıtılacak. Grev hakkına getirilen anayasal sınırlandırmalar kalkıyor. Mevcut yapıda siyasi amaçlı grev ve lokavt gibi faaliyetler yasak, 54. maddede yapılan değişiklikle bu yasak kaldırılıyor.

Ekonomik ve Sosyal Konsey ne işe yarayacak?

Ekonomik ve Sosyal Konsey, AK Parti iktidarında toplanıyordu. Sendikalar, esnaf ve sanayicinin bağlı bulunduğu dernekler, meslek örgütleri, bazı hükümet üyelerinden oluşan konsey, anayasal güvence altına alınıyor. Artık hükümetlerin tercih ve inisiyatifine bırakılmıyor, sosyal ve ekonomik politikaların belirlenmesinde her hükümet döneminde görev yapacak.

AK Parti'ye göre 'evet' demek için nedenler

Çocuk istismarının önüne geçilmesine "evet"

Fişlemenin tarihe karışmasına "evet"

Yurtdışına çıkış özgürlüğünün genişletilmesine "evet"

12 Eylül darbecilerinin hesap verebilmelerine imkan hazırlamaya "evet"

YAŞ'la ordudan atılanların hak arayabilmelerine "evet"

Mahkemenin kendini hükümetin yerine koymasının son bulmasına "evet"

Yargı bağımsızlığını ve tarafsızlığını güçlendirmeye "evet"

Sivillerin askeri mahkemede yargılanmasına son vermeye "evet"

Vatandaşların Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvurmasına "evet"

Anayasa Mahkemesi'nin çağdaş ve geniş katılımlı şekle dönüşmesine "evet"

Tüm hakimlerin HSYK üyelerini seçmede söz sahibi olmasına "evet"

HSYK'nın işleyişindeki kapalı devre sistemin son bulmasına "evet"

HSYK'nın ihraç kararlarının yargı denetimine açılmasına "evet"

Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olmaya "evet"

Grev hakkının önündeki engellerin kaldırılmasına "evet"

Memurlara toplu sözleşme hakkı verilmesine "evet"

12 Eylül Anayasası'nın kısmen de olsa değişmesine "evet"

 

Bu haber 1,608 defa okundu.