Türk Medyasından kimler geldi, geçti

12 Ocak 2010 14:08 tsi
Tanzimat'tan 2. Dünya Savaşı sonlarına kadar gazete patronları,gazetecilikten yetişmiş kimselerdi.Tek parti döneminde patronların çoğu milletvekiliydi, yani basın her açıdan yönetime bağımlıydı.

Patron-gazeteci geleneğinden bazı örnekler:

Tanzimat’tan İkinci Dünya Savaşı sonlarına kadar gazete patronları, gazetecilikten yetişmiş kimselerdi. Tek parti döneminde patronların çoğu aynı zamanda milletvekiliydi, yani basın her açıdan yönetime bağımlıydı. Patron-gazeteci geleneğinden bazı örnekler:

Yunus Nadi-Cumhuriyet

Necmettin Sadak-Akşam

Halil Lütfü Dördüncü, Sabiha-Zekeriya Sertel-Tan

Ahmet Emin Yalman-Vatan

Ali Naci Karacan - Milliyet

Cihat Baban ve Ziyat Ebüzziya-Tasvir

Hakkı Tarık Us ve Asım Us-Vakit

Cemalettin Saracoğlu-Yeni Sabah

Selim Ragıp Emeç-Son Posta

Etem İzzet Benice-Son Telgraf

Faruk Gürtuna-Hergün

Şevket Bilgin-Yeni Asır

Sedat Simavi-Hürriyet

Falih Rıfkı Atay ve Bedii Faik Akın-Dünya

Hüseyin Cahit Yalçın-Tanin

Bu dönemin gazeteleriyle Türkiye tarihine “iz bırakmış” aileler:

Simaviler: Mizahtan magazine, kadından çocuk ve modaya kadar çok farklı alanda pek çok gazete ve dergi çıkaran Sedat Semavi, 1948’de Hürriyet’i kurdu.

Gazete kısa sürede zirveye oturdu; hükümet politikalarını etkiledi. 1953’te yerine oğulları Erol ve Haldun Simavi geçti. Hürriyet’ten ayrılan H. Simavi, Veb Ofset’in başına geçti ve 1968’de bulvar gazeteciliğinin ilk örneği olan Günaydın’ı kurdu; 1983’te Tan’ı piyasaya sürdü.

1970’te Hürriyet Holding’i kuran E. Simavi, borçları 71 milyon dolara yükselen Hürriyet’i, Çetin Emeç’in öldürülmesinden sonra elden çıkardı:

 1993’te %25 hissesini E. Aksoy’a devretti; 1994’te de tamamını A. Doğan’a. Böylece medyada Simaviler dönemi kapandı.

Karacanlar: 1918’de Akşam gazetesinin sermayedarı olarak basına giren ve 1927’den itibaren Tan, İkdam, Politika, İnkılap, Bugün gazetelerini yayınlayan Ali Naci Karacan 1950’de Milliyet’i kurdu.

1955’te ölünce patronluğa oğlu Ercüment Karacan geçti. E. Karacan, Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi’nin öldürülmesinin ardından 1979’da Milliyet’i A. Doğan’a satarak basın sektöründen çekildi.

Nadiler: 1924’te Atatürk’ün Yunus Nadi’nin Yeni Gün gazetesinin ismini değiştirtmesiyle basında Cumhuriyet dönemi başladı. Milletvekili-gazetecilerden olan Y. Nadi’nin 1945’te ölümü üzerine gazete, oğlu Nadir Nadi’ye geçti. 1960’lardan itibaren sola kayması nedeniyle kimi zaman damatlar yönetime “el koysa” da gazete ölümüne kadar (1991) N. Nadi’nin elindeydi.

Cumhuriyet, borçları nedeniyle 1992’de iflasını ilan etti. Yeniden kurulduktan sonra holdingleşti (Yenigün Holding). Bugün Cumhuriyet’in asıl sahibi İlhan Selçuk’un başında bulunduğu Cumhuriyet Vakfı olsa da, hissedarları arasında T. Ciner, M. E. Karamehmet, A. Doğan, Gürbüz Çapan, İnan Kıraç olmak üzere yaklaşık 185 kişi ve şirket bulunuyor.

İşadamı Patronların Babıâli’ye Girişi

İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde işadamlarının yavaş yavaş basına girmesiyle Babıâli’de yeni bir dönem başladı. Ancak işadamı-patronların etkisi oldukça sınırlıydı.

Safa Kılıçoğlu-Yeni Sabah’ı devraldı (1948-1964)

Habib Edip Törehan-Yeni İstanbul’u çıkardı (1949-1964)

Dört işadamı ve Cahit Baban-Tercüman’ı çıkardı (1954-1960)

Malik Yolaç-Akşam’ı satın aldı (1957-71)

Ilıcaklar: İşadamı Kemal Ilıcak 1961’de Tercüman’ı aldı. Demirel’e yakın olan Ilıcak 1960’lardan itibaren pek çok alana el attı.

1993’te İlksan Skandalı patlak verince kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti ve ardından Tercüman kapandı. Nazlı Ilıcak’ın 1982’de kurduğu Bulvar gazetesi de 1988’de kapandı.

Daha sonra oğul Mehmet Ali Ilıcak Akşam, Güneş, Tercüman ve Bugün gazetelerini kursa da bir süre sonra bunları sattı.

Holdingler Dönemi

1980’lerden itibaren medya patronları, ya holdingleşerek ve basın dışı işlere (özellikle bankacılık) girerek ekonomik güçlerini artırdılar ya da kuruluşlarını büyük sermaye gruplarına sattılar.

1990’larda işadamlarının kontrolündeki medya, hükümetler kurup hükümetler yıkar hale geldi; patronlar büyük ihaleleri kaptılar. 2000’lerde de yabancı şirketlerle ortaklık revaçta oldu.

Son 30 senedir medya sektöründe etkili olan ve siyasi iktidarlar ile ekonomik krizlere bağlı olarak batıp çıkan holdingler ve patronları:

Doğan Grubu: 1958’de iş hayatına girerek Koç’un desteğiyle büyüyen Aydın Doğan, medyaya el atan ilk büyük işadamı oldu. Vehbi Koç’un damadı İ. Kıraç’ın devreye girmesiyle 1979’da Milliyet’i satın aldı. 1980’de Doğan Yayın Holding (DYH)’i kurdu.

1994’te de Hürriyet’i aldı. Yayıncılıkta en büyük pazar payına sahip olan DY Grubu, Hürriyet, Milliyet, Posta, Vatan, Radikal, Fanatik, Turkish Daily News, Referans; Tempo ve Aktüel başta olmak üzere 25 dergi; Kanal D, CNN Türk, Star TV, Euro D, Home Shopping, Fix TV, İnteraktif TV; D-Smart; CNN Türk Radyo, Radyo D, Slow Türk, Radyo Moda ve Doğan Haber Ajansı’nı elinde tutuyor.

Otomotivden turizme, bankacılıktan enerjiye her alana el atan bu “medya devi” için sonun başlangıcı, Maliye’nin Eylül 2009’da kestiği 3,7 milyar TL’lik vergi cezası oldu. DYH’ye bağlı yayın organlarının çoğunu elden çıkarması bekleniyor.

Nadir Grubu: Kıbrıslı işadamı ve Londra’daki Polly Peck’in patronu Asil Nadir, 1988’de önce H. Simavi’den Veb Ofset Grubu ile Tan ve Günaydın gazetelerini ve Gelişim Grubu’nu, işadamı Mehmet Ali Yılmaz’dan da Güneş’i satın aldı. Türk basınındaki payı %30 olan Nadir’in 1991’de Londra’da işi bozuldu. Günaydın çalışanlarının yönetime el koyarak çıkardığı Yeni Günaydın ve Süper Tan’ı 1993’te işadamı Bekir Kutmangil aldı; ancak bir süre sonra öldürüldü. Güneş büyük bir borçla 1992’de kapandı.

Aksoy Grubu: Yurtiçi ve dışında bankaları bulunan “bankacılığın altın çocuğu” Erol Aksoy, 1993’te Hürriyet hisselerinin %25’ini aldı, 1994’te Doğan’a devretti. ShowTV, Cine 5, MaxiTV, SupersportTV’yi kurdu. 1999’da ShowTV’yi M. E. Karamehmet’e bıraktı. TMSF, 2001’de İktisat Bankası’na, ardından da bir dergi grubu ile Cine5 dışında medya sektöründeki varlıklarına el koydu. Aksoy’un taahhütlerini yerine getirmemesi nedeniyle TMSF, 2008’de el koyduğu Cine5, VivaTV-Radyo, MaxiTV, Show Radyo, Radyo5, Radyo Tek’i Ocak 2010’da satacak.

Karamehmet Grubu: Üç kuşaktır tarım ve sanayide etkin olan ve Çukurova Sanayi İşletmeleri’nin kurucuları arasında bulunan Karamehmet ailesi, ilk kez Akşam’ı alarak 1977-80 döneminde basın sektöründe bulundu. 1991’de Sabah’ın %10’unu alarak tekrar medyaya girdi. 2001’den sonra bankalarına devletin el koymasıyla sarsıldı. Bugün medya sektöründe Doğan Grubu’ndan sonra ikinci sırada yer alıyor: Akşam, Güneş, Cumhuriyet (hissedarlardan), Halka ve Olaylara Tercüman; ShowTV, SkyTürk, LigTV; TürkMax ve Digitürk.

Bilgin Grubu/Medya Grubu: Dinç Bilgin’in dedesi Abdurrahman Arif’in 1895’te Selanik’te kurduğu Yeni Asır, İzmir’e taşınarak Ege’nin en büyük gazetesi oldu. Dedesinin ardından babası Şevket Bilgin, babasının 1978’de ölümüyle de Dinç Bilgin patron oldu ve İstanbul’a taşınarak 1985’te Sabah’ı kurdu. 90’lı yıllarda ATV, Yeni Yüzyıl, Takvim, Bugün, Fotomaç başta olmak üzere onlarca yayınla, en büyük medya patronlarından biri haline geldi. TMSF, Etibank’ın içini boşalttığı gerekçesiyle 2000’de Bilgin’in hem bankasına hem de tüm malvarlığına el koydu. Bilgin hapis yattı. “Gazeteci kökenli patronlar” dönemi sona erdi.

Uzan Grubu: Müteahhit Kemal Uzan 1964’te Yeni İstanbul gazetesini satın alarak basına sektörüne girdi. Cem Uzan, 1990’da Ahmet Özal’la ilk özel televizyon kanalı olan İnterstar/StarTV’yi kurdu. Star gazetesi, StarTV, Kanal 6, KralTV, MetroFM, KralFM, Radyo Blue’yu elinde tutan Uzanlar için sonun başlangıcı, 2003’te Enerji Bakanlığı’nın ÇEAŞ ve Kepez elektrik santrallerine; 2004’te de TMSF’nin İmar Bankası’na el koyması oldu. Bütün şirketleri kaybeden Uzan ailesinden Kemal, Yavuz ve Hakan Uzan yurtdışında kaçak yaşıyor; Bahattin Uzan hapiste; Cem Uzan ise siyasi sığınma talebiyle Fransa’ya gitti. TMSF Star gazetesini Koza Grubu’na, StarTV’yi ise Doğan Holding’e sattı.

Ciner Grubu: 1978’de Park Grubu’nu kuran Cinerler 1990’larda enerji ve madenciliğe el attılar. Turgay Ciner, TMSF’ye devrinden sonra Bilgin’e bağlı basın-yayın organlarını (ATV, Sabah, PasFotomaç, Yeni Asır, Takvim vs.) satın aldı; ancak satış sırasındaki usulsüzlük ortaya çıkınca Fon, 2007’de bu kuruluşları geri aldı. Cumhuriyet’in hissedarlarından olan Ciner, Habertürk televizyonunu 2007’de satın aldı. 2009’da Newsweek Türkiye dergisi ile Habertürk gazetesini çıkardı. Kanal 1’i Kasım 2009’da Amerikan Bloomberg LP şirketine sattı.

Doğuş Grubu: İşadamı Ayhan Şahenk’in Doğuş Grubu 1999’da medya sektörüne, NTV’yi işadamı ve milletvekili Cavit Çağlar’dan satın alarak girdi. Dünyada medya sektöründeki önemli markaları Türkiye’ye taşıyan grup, tematik yayıncılığın öncüsü oldu. NTV, CNBC-e, NTV Spor, KralTV, e2, NBA TV’yi elinde bulunduran grup, Türkiye’nin en büyük radyo grubu durumunda.

İhlas Holding: Enver Ören’in 1970’te kurduğu Türkiye, 1990’da ilk beş gazete arasındaydı. Ardından TGRT ve İhlas Haber Ajansı kuruldu. İhlas Finans’ın 2001’de çökmesiyle TMSF, holdingin medyadaki kuruluşlarına el koydu. TGRT 2007’de dünya medya devi Murdouch’ın News Corporation şirketine satılarak Fox TV adını aldı.

Çalık Holding/Turkuvaz Medya Grubu: İşadamı Ahmet Çalık, Bilgin’den Ciner’e geçen Merkez Medya Grubu’nu 2007’de TMSF’den satın alarak medya sektörüne girdi. Grubun elinde Sabah, Takvim, Günaydın, Yeni Asır, Pas Fotomaç; ATV, Yeni AsırTV; pek çok dergi bulunuyor.

Koza grubu: Medya sektörünün yeni isimlerinden Ethem Sancak’ın Koza Grubu’nun elinde Star gazetesi, Bugün gazetesi ve televizyonu, Kanaltürk, Kanal 24 bulunuyor.

Feza Gazetecilik/Samanyolu Yayın Grubu: Zaman gazetesi, Today’s Zaman, Aksiyon, Sızıntı, Cihan Haber Ajansı, SamanyoluTV, Samanyolu HaberTV, MehtapTV, YumurcakTV, BurçFM, Samanyolu Haber Radyo…

Albayrak Grubu: Yeni Şafak ve TVNet

Kaynaklar:

Hıfzı Topuz, İkinci Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003
Orhan Koloğlu, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
Aksiyon dergisi
Medya gruplarının internet siteleri

Anlayış Dergisi

 

Bu haber 684 defa okundu.