Yeni skandallara hazır mısınız?

Türkiye dünya enerji piyasasında ham petrol ve doğalgaz alımında öne çıkan bir ülke. Dünya ham petrol ithalatında 18. doğalgaz alımında ise 9. sırada. Ülkemiz Avrupa'nın doğalgaz ve ham petrol ulaşım hattı üzerinde olması nedeniyle boru hattı taşımaclığında çok önemli bir aktör. Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) Türkiye'nin boru hatları ile ham petrol ve doğalgaz taşımacılığı faaliyetlerini, doğal gaz alım- satım işlerini 1974 yılından beri yürütüyor.

IMF'nin oyunları

1995 yılında doğalgaz faailyetlerinde kamu tekeli konumuna gelen BOTAŞ'ın, Mayıs 2001 yılında 4646 sayılı kanunla tekeline son verildi. Önce BOTAŞ bünyesindeki Esgaz ve Bursagaz dağıtım şirketleri bu yasa doğrultusunda 2004 yılında özelleştirildi. Şimdi ise BOTAş'ın elinden çok önemli bir yetki alınmak isteniyor! Dünya Bankası ve IMF’nin dayatmasıyla çıkarılan 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Yasası uyarınca, 2004 yılında dağıtım alanından çıkarılan BOTAŞ’ın doğal gaz alım kontratlarının, %80’lik kısmının da özel şirketlere devredilmesi dayatılıyor.

BOTAŞ bu sorumluluğu nasıl terk edebilir?

BOTAŞ Türkiye-Azerbaycan (Şah Deniz), Türkiye-Yunanistan, Mısır-Türkiye, Irak-Türkiye, Türkiye-Yunanistan-İtalya (Nabucco), Türkiye-Türkmenistan gibi yapım ve planlama aşamasında bulunan Uluslararası Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri yanında, yapımı tamamlanmış olan Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hattı Projesi’ni yönetiyor. BOTAŞ, aynı zamanda Marmara Ereğlisi’nde depolama ve Cezayir ve Nijerya’dan gelen LNG’nin gazlaştırılmasıyla, doğal gaz ana iletim hattını beslemeyi de sürdürüyor. BOTAŞ’ın 7 tanesi doğal gaz, 2’si LNG olmak üzere 9 tane 25-30 yıllık süreli doğal gaz alım anlaşması bulunuyor. Bunlar; 4 tanesi Rusya Federasyonu, diğerleri İran, Cezayir, Nijerya ile ayrıca Azerbaycan ve Türkmenistan’la yapılmış anlaşmalar. Türkiye, %63-65 oranında Rus doğal gazına bağımlı durumda. Bu anlaşmalar; doğal gaz alınmasa bile bedelinin ödenmesini gerektiren “Yıllık alım yükümlülüğü” (Al ya da öde) içermektedir. Alınan doğal gazın 3. ülkelere yeniden ihracı, genellikle yasaktır. Herhangi bir uyuşmazlıkta uluslararası tahkim devreye giriyor. Satıcı ve alıcılar, fiyatları gizlediğinden gerçek fiyat bilgilerine ulaşılamamakta, aynı ülke ile yapılan anlaşmalar arasında bile farklılıklar bulunuyor.  BOTAŞ, 1990 yılında 3,4 milyar m3 doğal gaz alımı gerçekleştirirken, ülkemizde özellikle elektrik enerjisinde doğal gaz kullanımının artmasıyla (%57–60), 2005 yılında bu miktar 8 kat artarak 27 milyar m3’e ulaştı.

Böl- parçala, zarara uğrat ve sat

Şimdi yapılmak istenen ise BOTAŞ'ın ikiye ayrılarak enerji ithalatını özel sektöre devredip, dağıtımı üstlenmesi. CHP milletvekili Erdal Karademir son dönemde BOTAŞ üzerine yaptığı değerlendirmelerle adını duyuruyor. BOTAŞ'ın ikiye bölünmesi, diğer kurumlarda olduğu gibi böl- parçala sat politikasının bir parçası olduğunu söylüyor. BOTAŞ'ın dağıtım aşamasında alacaklarını tahsil edemediği/etmediği için sıkıntıda olduğunu, bu sıkıntının ise "BOTAŞ zarar ediyor" diye lanse edildiğini belirtiyor. Vekil Karademir'in söylediklerinden hareketle BOTAŞ'ın alacaklarını Petrol İş Sendikası Başkanı Mustafa Öztaşkın'dan öğreniyoruz: 

BOTAŞ çöküşe mi hazırlanıyor?

Öztaşkın "BOTAŞ’ın 2005 yılı sonu itibariyle, tahsil edilemeyen alacakları; 2,4 milyar YTL anapara, 4,8 milyar YTL faiz olmak üzere toplam 7,2 milyar YTL düzeyinde. Bu alacakların büyük bir kısmı, KİT’ler ve yerel yönetimlere ait. %90,6’sı Elektrik Üretim A.Ş. ve Hamitabat Elektrik A.Ş.’ye ait olup, bunu %6,6 ile EGO izliyor. Ayrıca BOTAŞ, Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı’nın işletilmesine konulan kısıtlamalar (Körfez Savaşı, BM Ambargosu ve Irak İşgali) nedeniyle oluşan 740 milyon dolar tutarındaki alacağını Irak ve BM’den henüz tahsil edemedi. Bu durum, BOTAŞ’ın işletme ve yatırım finansmanı için kullandığı kredilerini zamanında ödeyememesine ve faizle yeni krediler alarak, borçlanmasına yol açıyor. " bilgisini veriyor.
Erdal Karademir, BOTAŞ'ın yönetiminin özellikle zayıf bırakıldığının ve bir çöküşe hazır edildiğinin bir göstergesi olarak bu verileri değerlendiriyor. Özellikle Ankara Belediyesi'nin  (EGO)gazı kullanıcılara karla verdiğin fakat geri ödemediğini ifade ediyor. Karademir'e göre ikiye ayrılan ve BOTAŞ bünyesinde kalan enerji  dağıtım ağının zarar etmesi yolunda "bilinçli adımlar" atılıp devlete BOTAŞ tamamiyle özelleştirilecek.

BOTAŞ değil, BAT-AŞ

BOTAŞ'ın bilinçli ihmalkarlıklarının bununla bitmediğini belirten milletvekili Erdal Karademir "BOTAŞ uluslararası enerji anlaşmalarından çıkan hukuki sorunları çözecek anlaşmalı hukuk bürosuna para ödemiyor. Kendini daha doğrusu ülkenin enerji güvenliğini savunmak için adım atmayı ihmal ediyor. Hukuki masrafları karşılamama nedeni olarak da maddi yetersizliği öne sürüyor. Öte yandan da borçları tahsil etmek için girişimde bulunmuyor! Kurum ekonomik darboğaza sürüklenip satılacak. Bu yapılanlar IMF itkisiyle kamu kurumlarının peşkeş çekilmesinin bir parçası olarak değerlendirilmeli. Türkiye" eleştirisini yapıyor.

BOTAŞ'ın IMF'nin de itkisiyle maddi sıkıntıları bahane gösterek önce BOTAŞ'ın ihracat görevini özel sektöre devrettiğini belirten Karademir, "Özel sektörde yeni skandallara hazır olun" diyor. Bu öngörüsünü açmasını istediğimiz Vekil, şunları sıralıyor:

Enerji kaosu

- "BOTAŞ'ın çok ciddi yurtdışı enerji alım sözleşmeleri bulunuyor. Bunların özel sektöre devri çok büyük bir karmaşa yaratacak. Ülkede onlarca şirketin enerji ithalatı yapması zaten başlı başına bir kaostur. Özel sektör şirketlerinden birinin zararı, yolsuzluğu, altyapı eksikliği ülkeyi enerjisiz bırakabilir.

Devletin diplomatik gücü enerji çıkmazlarını çözemeyecek

- Enerji alınana ülkeler keyfi olarak ya da özel sektörle yaşadığı anlaşmazlıklardan dolayı enerjiyi kesebilir. Bugün devlet enerji anlaşmalarını elinde tuttuğu ve tek bir merkezde yönettiği için anlaşmanın karşı tarafındaki ülkeye  devletin gücü ile diplomatik baskı yapıp ülkeyi enerji krizlerinden kurtarıyor. Ya da enerj boşluğu olan bölgeye başka bir ülke ile acil anlaşmalar yapıp enerji götürebiliyor. Fakat özel sektör devletin diplomatik gücüne sahip olmadığı için ülke ciddi sıkıntılara sahne olacak görünüyor. İran doğlagazı kestiğinde devletin müdahale gücüne hepimiz şahit olduk. Yine devlet eliyle yapılan enerji ithalatı kontratlarının özel sektöre devri büyük bir kaos yaratabilir.

Yabancılar enerji piyasasını yönlendirecek

- Enerji Piyasası Denetleme Kurumu Türkiye'de 37 firmaya enerji ithalatı izni verdi. Ama dış ülkeler bu firmaları güvenilir bulup bulmayacağı belli değil. Mesela Gazprom Türkiye'deki dört firma ile anlaşabileceğini söyledi. Yani karşı ülkeden de şirketle ilgili onay alınması gerekiyor. Yabancı ülke şirketle çalışmak istemediği zaman enerjiyi kesebilir. Ya da ülke içişlerine karışmak isteyen yabancı ülke kendine yakın şirketlerle anlaşarak ve paravan olarak kullanarak içişlerimize müdahale edebilir. Ülkedeki enerji piyasasını istediği şekilde yönlendirebilir. Seçtiği şirketlere verdiği direktiflerle enerji fiyatlarını istediği gibi yükseltebilir.

www.iyibilgi.com