Ejderha'nın İran hevesi

6 Ekim 2009 11:10 tsi
Çinli şirketler Batılı ve Japon şirketlerinin göz ardı ettikleri enerji alanlarında son yıllarda önemli hamleler yapmış durumdalar

Fikret Ertan / Zaman

İran-Çin ilişkileri...

İran ile P5 (BM GK 5 daimi üyesi)+Almanya arasında geçen hafta Cenevre'de yapılan görüşmeler sonucunda taraflar arasında müzakerelerin devamı yönünde mutabakata varılmış bulunuluyor.
Bu da şüphesiz İran'ın Kum yakınlarında yeni ortaya çıkan ikinci uranyum zenginleştirme tesisini 25 Ekim'de Milletlerarası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) müfettişlerine açacağı kararı ile ülkede bulunan zenginleştirilmiş uranyum stokunun daha fazla oranda zenginleştirilmesi amacıyla Rusya ve Fransa'ya göndermeyi ilke olarak kabul ettiğini resmen açıklamasıyla mümkün hale gelmiş oluyor.

Bu çerçevede, taraflar başta 1200 kilogramlık zenginleştirilmiş uranyum stoku konusu olmak üzere diğer konuları konuşmak amacıyla 19 Ekim günü yeniden bir araya gelecekler.

Ne var ki, bu olumlu gelişmelere rağmen İran üzerindeki baskı elbette azalmayacak; bilakis yeni müeyyidelerin benimseneceği imalarıyla baskılar daha uzun süre devam edecek. Bu baskılar da söz konusu P5+Almanya grubunun önde gelen üyeleri tarafından yeni müeyyideler tehdidi ile uygulanmaya devam edilecek.

Esasen bugün, P+5'teki Amerika, İngiltere ve Fransa yeni müeyyideler konusunda hemfikirler ve birlikte hareket ediyorlar. Bu grubun diğer iki üyesi olan Rusya ve Çin'in tavırları ise farklı. Rusya son zamanlara kadar yeni müeyyidelere olumlu bakmıyor, bu konuda oldukça yumuşak bir tavır sergiliyordu. Ancak, Kum'daki ikinci tesisin ortaya çıkmasıyla tavrı değişmiş, belli bir sertlik kazanmış bulunuyor. Nitekim bu husus Devlet Başkanı Medvedev'in 'yeni müeyyideler söz konusu olabilir' şeklindeki yeni yaklaşımıyla kendisini belli etmiş bulunuyor. Diğer yandan Çin öteden beri yeni müeyyideler konusunda renk vermemeye, tavrını belli etmemeye çalışıyor; ama bu arada da yeni müeyyidelere olumlu bakmadığı izlenimi de veriyor.

Çin'in bu tavrı şüphesiz yeni müeyyideler konusundaki çaba ve girişimler üzerinde kilit rol oynayacak. Esasen Çin, İran'a karşı geçmişte benimsenen üç GK müeyyide kararının da Amerika ve müttefiklerinin istedikleri sertlik ve etkinlikte çıkmasını engellemişti. Bu yüzden muhtemel yeni müeyyideler konusunda da benzer bir tavır takınacağı bugünden tahmin edilebilir. Çin'in İran'ı kollayan bu tavrının arka planında şüphesiz İran ile var olan güçlü siyasi, ekonomik ve enerji ilişkileri belirleyici rol oynuyor.

Özelikle enerji alanında iki ülke çok kapsamlı, derin ve önemli ilişkilere sahipler. Çin bugün toplam ham petrol ihtiyacının oldukça büyük bir miktarını İran'dan sağlıyor. Kimine göre, İran, Suudi Arabistan'dan sonra ikinci ülke. Üstelik İran'dan aldığı ham petrol miktarı da sürekli artan bir seyir izliyor. Çin, İran'daki yabancı enerji yatırımlarında da hakim bir rol oynuyor. Söylenenlere göre, Çin'in devlet kontrolündeki enerji şirketleri İran'da son 5 yıl içinde yaklaşık 120 milyar dolarlık yatırım yapmış bulunuyorlar.

Bu çerçevede, Çinli şirketler Batılı ve Japon şirketlerinin göz ardı ettikleri enerji alanlarında son yıllarda önemli hamleler yapmış durumdalar. Mesela Sinopec şirketi Yadaravan petrol sahasını geliştirmek için İran ile 2004 yılında 70 milyar dolarlık anlaşma imzalamıştı. Çin Milli Petrol Şirketi de İran Milli Petrol Şirketi ile Güney Fars doğalgaz sahasının geliştirilmesi için geçen haziranda 5 milyar dolarlık bir başka anlaşmaya imza koymuştu.

Bunlara ek olarak Sinopec'in İran'da dört rafineri genişletme ya da yeniden inşa etme anlaşması da var. Bu da 5 milyar dolarlık bir önemli anlaşma. Önemi de Amerika ve müttefiklerinin İran'a karşı benimsetmeye çalıştıkları mazot ve benzin ambargosunu zaman içinde etkisiz kılabilecek olması elbette.

Kısacası Çin ile İran arasındaki ilişkiler muhtemel bir BM müeyyide kararı üzerinde önemli rol oynayacak. Çin bu ilişkilerde nereye kadar gidecek, bu ilişkileri bir başka önemli ilişkiler çerçevesinde (yani Amerika ile ekonomik ilişkiler) nasıl dengeleyecek, önümüzdeki günlerde daha iyi görebileceğiz.

Zaman

Bu haber 790 defa okundu.