Dünyanın eksenleri kayıyor

29 Temmuz 2009 12:38 tsi
Çin-ABD ekseni geliyor. Ya diğerleri? Rusya ve AB buna nasıl bakıyor?

Beril Dedeoğlu / Star

Yeniden Çin-ABD ekseni?

Obama ABD’sinin Asya’ya yönelik politikaları Bush döneminden oldukça farklı. Her ne kadar ‘bölgede varolma’ açısından bakıldığında bir değişiklik yokmuş gibi gözükse de, seçilen yöntemler ve öncelikler yeni uygulamaların eskisinden ayrılmasına yol açıyor.

Pazartesi günü, geniş bir Çin heyeti ABD’ye gitmişti. Yapılan görüşmelerden sonra Obama bir açıklama yaparak Asya konusunda kilit ülke olarak Çin’i gördüklerini dile getirdi ve bir Çin-ABD ekseni oluşturulması önerisinde bulundu.

Önerilen eksenin dört temel ayağı bulunuyor. Bunlar, küresel ekonomi, küresel ısınma, nükleer silahlanma ve sınıraşan tehditler yani uluslararası terörizm, kaçakçılık, göç vs. gibi sorunlar. Obama, ‘günümüz dünyasının en önemli sorunlarında birlikte çözüm üretileceğine inanıyorum’ dese de, henüz hangi alanlarda ne türden işbirliği yapılacağı açık değil. Bununla birlikte, olası bir işbirliğinin 21. yüzyılı yeniden şekillendirebilecek niteliklere sahip olduğu ortada.

İşbirliği ekseninin diğer ayakları bir yana bırakıp sadece nükleer silahlanma ve sınır aşan tehditler konusuna bakılarak bile yeni ABD yönetiminin Çin’den beklentilerini anlamak mümkün. Büyük ölçüde Çin’in tepkisini çekmemek ve güvenini kazanmak için hiçbir ülke adı zikretmeden nükleer silahlara sahip bazı devletlerin dünya güvenliğini tehlikeye atacak faaliyetlerde bulunmalarına birlikte engel olunması önerilmiş durumda. Buna göre anlaşılan o ki Çin Kuzey Kore’yi, ABD’de de İsrail’i ‘ikna etme’ sürecine girecek. Bu girişim yeni ortak diplomatik çabalara ya da yeni ‘havuç-sopa’ uygulamalarına yol açacaksa, İran’ın iknası doğrudan Rusya’nın sorumluluğunda kalmış olacak.

Sınır aşan tehditler konusunda ise, Çin ile ABD’nin yeni yakınlaşma alanı ve belki de en sorunsuz işbirliği coğrafyası olarak Afrika görülüyor. Afrika’daki birçok ülke Bush’u bile sevgiyle kucaklıyordu, bugün Obama birçok Afrikalı için önemli bir yeniden varoluş simgesi. Kıtanın sömürgeci hatıralarında ve devrim-karşı devrim, darbe-karşı darbe tarihlerinde fazla akla gelmeyen ABD ile hiç akıllara gelmeyen Çin’in bu kıtada zaten ciddi faaliyetleri söz konusu. Kıtanın doğal kaynaklarının ve kısmen bakir piyasalarının bu ilgideki yeri muhtemelen büyüktür. Bununla birlikte Sudan ve özellikle Darfur sorununun çözümü ve deniz korsanlığı gibi konularda ABD ve Çin dışında başka oyuncuların etki oluşturması artık mümkün gözükmüyor. ABD, Çin’e Sudan’da yeniden yeni bir ortak çalışma önerirken bunun kıtada genişletilebilecek bir işbirliği alanı olabileceğini de ima ediyor. Doğrusu bu tür bir işbirliği kurulursa, Avrupa’nın Afrika meraklısı ülkeleri ile Rusya için fazla hareket imkanı kalmayabilir.

ABD ile Çin arasında oluşturulmak istenen stratejik bağların en zayıf noktası ise, üçüncü ülkelerde yürütülecek ortak faaliyetlerin dayanacağı değerler sisteminde ortaya çıkıyor. İnsan hakları esasından hareket eden Obama yönetimi, Çin’in de inandırıcı olabilmesi için önce kendi ülkesinde, mesela Tibet ve Uygur’da insan haklarına ve özgürlüklere saygı göstermesi gerektiğini savunuyor.

Kısacası ABD, çok taraflılık politikasında kendisine en güçlü ortak olarak Çin’i seçmiş gözüküyor. Çin, bir anlamda ABD ekonomisinin kurtarıcısı olacak, ABD’de de Çin’i daha geniş coğrafyalarda etkin bir siyasal güç haline getirecek. Bu siyasetin tüm Asya’da, hatta dünyada doğrudan etkileri olacağı aşikár, ancak Çin iç istikrarını koruyacak ve dış dünyada kabul görecek ‘insan hakları’ uygulamalarına yönelmezse, tüm itibarını bu değerlerle kazanmaya çalışan ABD kendisine ortak olarak büyük bir ‘haydut devlet’ seçmiş gibi olacak.

Bu haber 965 defa okundu.