Tolstoy'un gizli raporlarında Türkiye

31 Mayıs 2009 09:34 tsi
Tolstoy'un Türk halkı için kullandığı sıfatlar... Erhan Afyoncu yazdı…

Erhan Afyoncu / Bugün

25 Mayıs tarihimizin acı bir günüdür

Geçen hafta 25 Mayıs'ta kurulan ve "25 Mayıs"ı kod adı gibi kullanan "Türkiye Partisi"nin bu tarihte kurulma gerekçeleri vardı. Ancak bundan 290 yıl önce 25 Mayıs'ta İstanbul ve İzmit'te büyük bir deprem olduğunu ve 25 Mayıs'ın tarihimizdeki acı sayfalardan birine denk geldiğini bilmiyorlardı. 

İstanbul tarihi boyunca birçok depreme maruz kaldı. Ambrayeseys ile Finkel'in ve Zeynep Dramalı'nın kitaplarında Osmanlı dönemi İstanbul depremlerini teferruatlı olarak anlatılır.

MAYIS DEPREMLERİ

İşin ilginç yanı büyük depremlerin çoğunun genelde Mayıs ayında meydana gelmesidir. Bizans döneminde meydana gelen 7 Mayıs 558 depreminin İstanbul'a verdiği hasar çok büyüktü.

Osmanlı hakimiyeti altındaki İstanbul'da ilk büyük deprem 10 Eylül 1509'da meydana gelen ve "küçük kıyamet" diye anılan depremdi. 1509'dan sonra ikinci deprem 10 Mayıs 1556'da gece vakti meydana geldi. Fatih ve Ayasofya camileri ile surlar zarar gördü.

25 MAYIS DEPREMİ

25 Mayıs 1719'da sabah ezanı sırasında meydana gelen deprem ise oldukça şiddetliydi. Depremin tahribat sahası Düzce'den başlıyordu. İzmit, Sapanca, Orhangazi, Karamürsel ve Yalova depremden etkilenmişlerdi. Dönemin kaynakları İzmit'in hemen hemen tamamının yok olduğunu ve 4 bin kişinin öldüğünü söylerler. Sabah namazı vaktine yakın olduğu için camilere giden insanlar, yıkılan camilerin altında kalmıştı. Birçok bina da denize gömülmüştü. Depremin Yalova'daki tahribatı da çok büyüktü. 25 Mayıs 1719 depremi İstanbul'da İzmit kadar olmasa da hasara yol açmıştı. İstanbul'daki surlarda hasar çoktu. Camiler ve sarayda da yıkıntılar meydana gelmişti. 40 cami ile surlardaki 27 burç yıkılmıştı.

Daha sonraki İstanbul'un en büyük depremlerinden biri de yine Mayıs ayında, 22 Mayıs 1766 Perşembe günü, güneş doğduktan yarım saat sonra meydana geldi. Kurban Bayramı'nın üçüncü gününe rastlayan bu depremde İstanbul'un büyük bir kısmı yıkılmıştı.

SON OSMANLI DIŞ BORCU NE ZAMAN ÖDENDİ?

Türkiye Partisi'nin 25 Mayıs'ta kurulma sebeplerinin içinde en önemlisi 1955 yılının 25 Mayıs'ında Türkiye Cumhuriyet'inin Osmanlı'nın borçlarının son taksitini ödenmesiydi. Böylece borçlar yüzünden tarihimizde meydana gelen yarı sömürge döneminin izleri silinmişti.

Osmanlı İmparatorluğu, Rusya ile Kırım savaşına girdi­ğinde, bu harbin getirdiği parasal yükü karşılamak için, 1854 yılında savaş esnasında, tarihinde ilk defa dışarıdan borç para almak zorunda kalmış, ancak bu borç zamanla artarak devletin iflasına sebep olmuştu. Lozan Antlaşması ile Osmanlı borçlarının bir kısmı Türki­ye'ye ve imparatorluktan ayrılan diğer devletlere devredildi.

Türkiye ile alacaklılar arasında antlaşma 1928'de imzalanan antlaşma gereği borç 99 yılda ödenecekti. Ancak daha sonraki yıllarda yaşanan sıkıntılar yüzünden yeni antlaşmalar yapıldı.

Birçok araş­tırmada alacaklıların elinde bulunan tahvillerin daha yüksek fiyatla satın alınarak, bütün borçların ödenmesinin vaat edilen süreden 29 yıl önce, 25 Mayıs 1954'te bitirildiği söylenir. Ancak bu yaygın bilginin aksine ANAP dönemini ekonomi kurmayları ise Osmanlı borçların tamamının ödenmesini Mart 1984'te kendilerinin bitirdiklerini söylerler.

TOLSTOY'UN GİZLİ RAPORLARINDA TÜRKİYE

Osmanlı İmparatorluğu tarihini aydınlatacak kaynakların çoğu Türkçe'ye çevrilmemiştir. Özellikle tarihimiz hakkındaki en zengin kaynaklardan olan Rus vesika ve tarihleri Osmanlı İmparatorluğu için vazgeçilmez kaynaklardır. Osmanlı topraklarındaki ilk Rus daimi elçisi Pyotr Andreyeviç Tolstoy'un 1702-1709 yılları arasındaki elçilik dönemine ait hatıraları ve yazışmaları Rus kaynaklarının en önemlilerindendir. Bu önemli eser Yeditepe Yayınevi tarafından "Tostoy'un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu" adı altında Türkçe'ye kazandırıldı.

Tolstoy, elçilik dönemde başta 1703'teki II. Mustafa'nın tahttan indirilmesiyle biten Edirne Vak'ası olmak üzere birçok olayı kaleme almış, Çar Petro'nun emriyle imparatorluktaki halkın durumunu, imparatorluğun nasıl yönetildiğini, Osmanlı ordusunun ve donanmasının ne halde olduğunu anlatan raporlar tanzim etmiştir.

Tolstoy, raporlarında Türk halkını "Mağrur, gururlu, şöhreti seven bir halk" olarak tarif ederken, dönemin padişahı İkinci Mustafa'yı ise "O, bütün işlerini vezirine bırakmıştır, ne ordu, ne din, ne de saray işleri ile ilgileniyor. Ancak sarayın içinde, eğlencesinden geri kalmıyor ve çeşitli hanımlar bulundurarak onlarla eğleniyor. Avlanmayı çok seviyor, çeşitli av merasimlerine büyük harcamalar yapılıyor. Hazine bu harcamalardan zor duruma düşmüştür" şeklinde anlatmaktadır. İmparatorluğun mali durumunu ise "Şu anda devlet halktan gelen gelirle giderleri karşılayamaz duruma gelmiş ve her sene hazinenin borcu bir önceki seneye nazaran daha da artmaktadır" şeklinde özetlemiştir.

 

Bu haber 1,623 defa okundu.