Atatürk'ün dayısını da asmışlar

18 Mayıs 2009 14:14 tsi
Osmanlı Tarihinin en karanlık ve kanlı olayları arasıda yer alan 1876 Selanik Vakası'nda Atatürk'ün dayısının da idam edildiği , Mediha Çilingiroğlu ile yapılan röportajda ortaya çıktı.

Atatürk'ün yakın mesai arkadaşı Hasan Tahsin Uzer'in torunu Mediha Çilingiroğlu, Uzer'i anlatırken, ' "Elveda Rumeli' dedemi anlatıyor dedi ve Selanik Vakası olarak bilinen olayda Atatürk'ün de kendisinin de dayısının idam edildiğini söyledi.

Dedeniz, Hasan Tahsin Uzer kimdir? İlk hangi görevlerde bulunmuştur?

Dedem Selanik doğumlu. İstanbul’da Mülkiye’de okumuş, Büyük Ada'da otururlarmış. 19 yaşında Rumeli Pürsıçan’a (bugünkü Kosova) Nahiye Müdürü olarak tayin edilmiş.

Televizyonların çok izlenen bir dizisi var. “Elveda Rumeli.” Bu dizide dedenizin hayat hikayesinden çıkıldığı iddia ediliyor.?

Dedemin Malta sürgünüyken yazdığı hatıraları var. Türk Tarih Kurumu bu hatıraları 1979 yılında “Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Makedonya’nın Elimizden Çıkışı” isimli kitapta topladı. Dedemin hayat hikayesi Makedonya’dan, Pürsıçan’dan başlıyor ve Drama, Serez, Yenice, Haykidiki, Selanik Vali Yardımcılığı ile devam ediyor. Dedem bütün Makedonya’daki, Rumeli’deki isyanlar döneminde mülki amir ve eşkıyalarla uğraşıyor. Elveda Rumeli dizisinde de dedemden ‘Kaymakam’ diye bahsediliyor.

Dedenizin Selanik’teki evi hala duruyor mu?

Hayır durmuyor, Selanik’e gittim ve araştırdım. Sabah Gazetesi'nin eski sahipleri yani Bilgin ailesi de Selanik’te yayın hayatındalarmış. Yunanlılar bir kitapçık yapmışlar Osmanlı sokak adı ve bugünkü adları... Araştırdım ve buldum. Dedem ve Atatürk aynı caddede oturuyorlarmış.

Dedenizle Atatürk Selanik günlerinden tanışıyorlar mıymış?

Tabii ki...Çocukluk arkadaşları. Nuri Conker, Fethi Okyar, dedem ve Atatürk hepsi çocukluk arkadaşları.

Dedenizin o dönemde Rumeli de faaliyetleri nelermiş?

O dönemde eşkıyalıklara rağmen inanılmaz bir imar faaliyetinde bulunmuş. İmparatorluğun son yıllarında köprüler, okullar, yollar, telefon bağlantıları, telgraf idaresi, su bentleri, devamlı inşaat faaliyetleri var.

O dönemden ilginç bir olay?

Bir Bulgar kızı ile Müslüman delikanlısı evlenmek istiyor. Tepkiler oluyor. Büyük olaylar yaşanıyor ve 3 konsolos öldürülüyor. Bu ölümlerden Atatürk'ün de dedemin de dayısı sorumlu tutulup idam ediliyorlar.

Yani Zübeyde Hanım’ın kardeşi ile dedemin annesinin erkek kardeşi... Aileler bir girdap içindeler. Rumeli’de işte hayat böyle.

Milli Mücadele döneminde dedeniz Hasan Tahsin Uzer’in görevi neydi?

Dedem İstanbul’da Osmanlı Milletvekili. İngilizlerin işgalinde Meclis-i Mebusan basılıyor ve Malta’ya sürgün ediliyor.

Rauf Orbay’la birlikte?

 

Evet. Maltaya giden 144 kişiden biri. Maalesef doğu illeri ve Talat Paşa ile yakınlığından dolayı idama mahkum ediliyorlar.

O zaman bir geriye gidelim. Dedeniz İttihat Terakki’ye nasıl giriyor?

Hepsi İttihat Terakki’ye çok genç yaşlarda giriyorlar. Hepsi aynı. Hem Atatürk hem dedemin annesi üye. Her iki anne de İttihat Terakki’ye aidat ödüyorlar. İlk dönemler böyle. Ama sonra çok büyük sukütu hayale uğruyorlar. Fedekar anneler olarak silahları bile saklıyorlar.

Malta’ya sürgünleri İstanbul’un işgali ile mi oluyor, 16 Mart 1920?

Evet , 1-2 gün içinde...

Malta’dan yazdıkları mektuplar var mı?

Evet, işte bakın kartlar var. (Mediha hanım bana dedesinin Malta’dan yazdığı kartları gösteriyor.)

Ne kadar kalıyorlar?

Malta’da 2 yıl kalıyorlar. Herşeye rağmen onlara imtiyazlı mahkum muamelesi yapıyorlar. Belirli günler dışarı çıkıyorlar.

Sonra kaçıyorlar mı?

Evet kaçıyorlar. Viyana üzerinden geliyorlar. Dedem Viyana, Odesa, İstanbul üzerinden Ankara’ya geliyor.
Oradan gelen bir çok ittihatçı 2. gruba katılıyor.

Dedeniz?

Hayır, dedem her zaman Atatürk’ün yanında.

Ama daha sonra ki yıllarda Atatürk’ün onayıyla kurulan Serbest Fırka’ya mı katılıyorlar?

Evet, çok kısa bir dönem. Atatürk o kadar teşvik ediyor ki, kızkardeşi Makbule Hanımı da yazdırıyor. Fethi Okyar, dedem Atatürk’ün en yakın arkadaşları, onlar da katılıyor.

1. Dünya Savaşı yıllarında dedeniz Erzurum Valisi.

Evet. Ondan evvel de Van Valisi. Sonra Cumhuriyet döneminde de doğu illerinin tümünde Umumi Müfettişi.

Sarıkamış günlerine ait dedenizden ne anlatılıyor?

Bizim için tarihimizde bir trajedi olduğu, bir insanlık dramı olduğu söylenir. Enver Paşa ile ve o dönemin çok da bilinmeyen Hafız Hakkı Paşa ile çok yakın.

Enver Paşa ile dostluğu var mı dedenizin?

Enver Paşa dedemin seçtiği bir arkadaşı hiç bir zaman olmamış. Hafız Hakkı’yı takdir ettiği ve pozisyonları farklı olsa tarihin başka yazılabileceği hissiyatı var. Ama bu insanlar, Atatürk’te de bunu görüyorum. Son derece toleranslı ve farklı düşünen insanlar. Dedem Enver Paşa’nın orduyu gençleştirdiğini ve bu gençlerin İstiklal Harbinin kazanılmasında çok etkili olduğunu söylüyor.

Dedeniz Sarıkamış Harekatının olduğu günler Erzurum valisi, neler anlatıyor? Nasıl bir dram? Cepheye gidiyor mu? Kırımı görüyor mu?

Tabii bakın bu resme, dedem karlarda oturuyor.(Mediha hanım dedesi ile Enver Paşa’nın Sarıkamış’ta karların üzerindeki resmini gösteriyor.) Ne yazık ki kırımı da görüyor. Vali paşa, sivil paşa denirmiş dedeme. Dedemin son görevi Süvari binbaşısı. Verilen nişanlanlarla, taltiflerle onurlandırılmış ama fiilen atın üzerinde askerlik yapmış. Rumeli’nin her yerinde savaşmış. Ama mesela Kazım Özalp bizzat asker. Hep berababerler, at üstündeler. Ancak, Atatürk Cumhuriyet kurulduktan sonra mebus olan generallere ‘seçiminizi yapın’ diyor. ”Ya Mebus kalın ya da askerlikte kalın” diyor.

Özellikle de Kazım Karabekir için değil mi?

Evet. Osmanlı da Mülkiye-i Erkan herşeye koşuyor. Atatürk artık ordunun ve siyasetin ayrılmasını istiyor.

Dedenizin doğum tarihi kaç?

1877

Atatürk’ten 4 yaş büyük.

Evet. Atatürk’ten de bir yıl önce 1937’de vefat ediyor.

Dedeniz Atatürk’ün sofrasına da eşlik ediyor tabii, değil mi?

Evet. Ankara’da. Çankaya sofralarının müdavimlerinden.

Akrabalarınız?

Dedemin de babaannemin de aileleri çok geniş. Babaannem tarafından Faruk Gürler Paşa ile akrabayım. Babaannem Mediha Hanım’ın babası ağır ceza reisi Hulusi Bey, Faruk Gürler’in dayısı. Faruk Gürler de ondan sonraki Genel Kurmay Başkanı Nejdet Üruğ’un dayısı. Çok ilginçtir eşim Ayhan Çilingiroğlu’nun Sanayi ve Ticaret Bakanlığı döneminde Kraliçe Elizabeth gelmişti. Köşkte davete girerken, Faruk Gürler aracını durdurdu, “Kızım sen rahmetli Hasan Tahsin Uzer’in torunuymuşsun, kimin kızısın, Cemalettin’in mi Selahattin’in mi?” diye sordu. “Selahattin’in” dedim. “Biz seninle akrabayız” dedi.

Tabii çok enteresan bir olay var. Faruk Güler, 12 Mart’ın kara kuvvetleri komutanıydı, daha sonra eşiniz Ayhan Çilingiroğlu’da o kabine de Sanayi ve Ticaret Bakanı. Rastlantı mı?

Kesinlikle rastlantı. Bizimkiler yani 11’lerin istifası 1 yıl bile değildir. Kraliçe Elizabeth’de istifalarından 1, 1.5 ay önce gelmişti.

Atatürk’ün ünlü milli mücadeleyi planladığı ev olarak bilinen Şişli Halaskargazi’deki bugünün Atatürk Müzesi olan evin sahibi kimdir?

Babaannem. Babamlar o evde büyümüş. Şimdi o ev belediyenin.

Trabzon'da olan Atatürk müzesi olan ev Müfettiş lojmanı?

Dedem, o dönemde 4 yıl orada umumi müfettiş olarak orada çalışmış. Atatürk’ün çok önemli olan vasiyetini yazdığı ev. İnönü’nün çocuklarının , evlat edindiklerinin okutulması. Rukiye gibi.

Rukiye, Ragıp Efendi’nin kızı?

Evet Rukiye Atatürk’ün üvey babasının kızı. Ragıp Efendi’nin kızı. Zübeyde hanım Ragıp efendi ile evlendiğinde, eşinin 3 çocuğu var. 1 kızı , 2 oğlu. Rukiye ile Zübeyde hanım hep çok sevişiyor.

Selanik'ten Türk ahali göçerek geldiğinde, Atatürk’ün annesi Makbule ile birlikte Rukiye’yi de getiriyor, Akaretler’deki eve.

Rukiye hanım Atatürk’ün üvey kardeşi oluyor.

Evet. Fikriye Hanım da Ragıp Bey’in kardeşinin kızı.

Biraz da babanızdan bahsedelim. Yurt dışına gönderilen ilk öğrencilerden?

Bankacı olmak üzere.Galatasaray’ı bitirdikten sonra Paris’e gidiyor. Fatin Rüştü Zorlu ve Nurettin Vergin’le oda arkadaşı oluyor. 6-7 yıl kalıyorlar. Dönüşünde de İşbankası’nda başlıyor. Celal Bayar olayın başı.

Uzer soyadı nereden geliyor?

Atatürk veriyor.

Bu soyadı çekirdek aile dışında kimse kullanamıyor değil mi?

Hayır kullanamıyor.

Fatin Rüştü Bey ile arkadaşlığı Paris’ten sonra arkadaşlığı devam etti mi?

Fatin Bey’in idamını duyduğunda babam mide kanaması geçirdi. Çok zengin bir ailenin oğluydu. Latife hanımın ailesindendi.

Uşaklılzadeler ve Evliyazadeler.

3 damatta asıldı.

Dr. Nazım, Fatin Rüştü Zorlu ve Adnan Menderes.

Berrin hanım’da akrabası.

Talat Paşa’nın eşi Hayriye Hanımla ilişkiniz?

Hala derdik. Kuzenimin 2. evliliği onun evinde oldu. Babaannemin en yakın arkadaşıymış. Ama Nedime Hala, Nuri Conker’in karısı’nın dedem halasıymış. Hayriye hala 2. kere evlendi. Son derece beyfendi bir eşi vardı. Fakat Talat Paşa’nın resmi her zaman baş köşedeydi. Herkes ona ölene kadar Talat Paşa’nın refikaları diye hitabederdi. Her gün çeşitli nedenlerle ziyaret edilirdi.

Atatürk’e karşı bir kırgınlık var mıydı?

Hayır, hep sevgi ve muhabetle bahsederdi. Ama Talat Paşa’nın cenazesinin Türkiye’ye getirilmesine Atatürk’e aracılık eden dedem.

O zaman dedeniz İttihat Terakki de Talat fraksiyonuna yakın?

Dedem ilk kuruluş nüvelerinden, Atatürk gibi. Dostluk ve sevgi bağı var. Suriye valisi iken de Cemal Paşa ile yakın. Teşrik-i mesai ediyor. En az muhabeti Enver Paşa ile.

Dedenizin annesi nasıldı?

5 vakit namazında bir hanımdı. Enteresan gelini Mediha Hanımı gördüğünde kültürlü, görgülü bir kız olarak, komşusu Madame Rosa’ya benzetmiş. Güzel vasıflarını bir Hıristiyana benzetebiliyor. Rumeli o zaman çok değişik kültürlerin birarada yaşadığı çok hoş insanlar yetiştirmiş. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi de olsa okumuşlar, çok kültürlü yetiştirilmişler.

Biraz da size gelelim. Nerede doğdunuz, okudunuz?

Ben Ankara’da doğdum. Sarar okulundan sonra, Çankaya ilkokuluna gittim. Adnan Menderes’in oğlu Aydın Menderes ile 5 yıl aynı sıraları paylaştık. Sonra Ankara Koleji’ni bitirdim. Sonra Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde Sanat Tarihi okudum. 19 yaşında evlendim ve evlendim ve Vaşington’a gittim.

O zaman eşiniz, Ayhan Çilingiroğlu ne iş yapıyordu?

Ayhan, DPT’den istifa etmişti ve OECD’de Portekiz’de çalışıyordu. Biz evlendik ve Ayhan Petrol Dairesi reisi oldu. O sırada İnönü hükümeti gitti, Süleyman Bey geldi ve Ayhan’ı görevden aldılar. Ardından Dünya bankasına kabul edildi ve biz evlendik ertesi gün Vaşington’a gittik.

19 yaşında Vaşington’a gittiniz yani.

Evet. Ben orada George Washington Üniversitesi’nde tarih okudum. O arada bebeğim oldu ve Atilla Karaosmanoğlu, Nejdet Erder ve Ayhan’a Türkiye’den mebusluk teklifi geldi. Bir tek biz Türkiye’ye geldik. İstanbul’dan 13. sıradan aday olacaktı. Ayhan kabul etmedi ve TÜBİTAK’a genel sekreter yardımcısı oldu. Tam o dönemde 12 Mart oldu. Nihat Erim bey, bakanlık teklif etti.

Nihat Erim bey nasıldı?

Çok beyefendiydi. Kabinenin büyük çoğunluğu öyleydi. Sadi Koçaş’ı da çok severdim.

23 yaşında olarak en genç bakan eşi siz miydiniz?

Üçümüzdük. Ben Cevdet Aykan’ın karısı, Cavit Karakaş’ın eşi. Onlar benden 1-2 yaş büyüktü.

Turgut Özal ile Semra Özal?

Ayhan Turgut Bey ile İTÜ Elektrik Mühendisliği’nden tanışıyor. Sonra Ayhan ilk iş olarak Devlet Demiryolları’na giriyor. İkinci iş olarak Elektrik Etüt’e giriyor. Turgut Özal ile birlikte çalışıyorlar. Sekreterleri de Semra Özal.

Son olarak babanızın Cahit Sıtkı Tarancı ile ilgili dostluğu?

Babam herhalde Fransızlar'dan esinleniyor. Ankara’da Buket Lokantası isimli lokanta açıyor. Bu mekan entellerin yeri oluyor. Cahit Sıtkı Tarancı’da her akşam orada. Orada yazdığı şiirler de vardır. Kısacası Cahit Sıtkı Tarancı hep hayatımızdaydı.

gerçekgündem

Bu haber 1,380 defa okundu.