Bu girdap Obama'yı yutar mı?

5 Mart 2009 16:47 tsi
Sağlık sigortasının daha çok insanı kapsaması, vergi sisteminde adalet ve sanayide yeşil devrim gibi birçok iyi niyete sahip bir adamı yeni başkan seçtik. Fakat 20 yıllık kredi cümbüşünün ardından krize giren bankaların, Obama’nın başkanlığını tüket

Thomas L. Frıedman / The New York Times / Radikal

Şu günlerin iki işareti: Birincisi, bankacı bir arkadaşım bana bankanızın başının belada olduğunu anlamanın yolunu öğretti; bankanın hisse senedi fiyatı, bir ATM’sinden çektiğiniz paranın masrafının altındaysa durum vahim.
İkincisi, Google’a şu dört harfi yazın: m-e-r-e. Daha fazla bir şey yazmadan önce, Google’un arama satırında araştırdığınız olası insanların veya şeylerin listesi beliriyor. Listenin en başında ‘Meredith Whitney’ var; bu isim ‘Merengue’ (Haiti ve Dominik’e has bir dans ve müzik türü) ve ‘Meredith Viera’dan önce geliyor. Meredith Whitney kim mi? Geçen yıl, herkesten çok önce, Citigroup’un kötü mortgage’lardan dolayı boğazına kadar battığını ve mevcut durumuyla muhtemelen ayakta kalamayacağını açıklayan bir banka analisti.

Paradan para kazanmaya son...
Bir ismin ilk sırada çıkması için bütün yapmanız gereken ilk dört harfi yazmaksa, o ismi kaç kişinin aramış olabileceğini biliyor musunuz? Çok fazla! Ama şaşırmıyorum. Bankacılık sistemimiz öyle büyük bir sıkıntı içinde ki, herkes mucize çözümü ve o çözümü izah edebilecek birini arıyor. Heyhat, mucize çözüm falan yok.
Kaygılıyım. Ülkemizin nasıl ileriye götürüleceği, sağlık güvencesinin daha fazla insanı kapsaması, vergi yasalarının daha adil hale getirilmesi ve sanayide yeşil devrim başlatılması gibi birçok iyi niyetlere sahip yetenekli genç bir başkanı daha yeni seçtik. Peki biliyor musunuz neden korkuyorum? Obama’nın ilk döneminin tamamının, Citigroup, AIG, Bank of America, Merrill Lynch ve son 20 yılda şişirdiğimiz bütün o konut/yüksek riskli kredi balonu tarafından yiyip bitirilme ihtimalinden korkuyorum.
Umarım abartılı korkulardır bunlar.
Fakat kendinize şunu sorun: Eski hazine bakanı Hank Paulson bu sorunu niye çözemedi? Ve niye halefi Tim Geithner gözlerimizin içine bakıp stratejisini anlatmaya cesareti yokmuş gibi görünüyor? Bir stratejileri olmadığı, meseleyi anlamadıkları için mi? Hayır. Çünkü (tıpkı Roy Scheider’in ‘Jaws’ filminde büyük beyaz köpekbalığını gördüğünde anladığı gibi) ‘daha büyük bir tekneye ihtiyacımız olduğunu’ biliyorlar ve ne kadar büyük olduğunu bize söyleyemeyecek kadar korkuyorlar.
Bu sorun tahayyül edebileceğiniz her şeyden karmaşık. 20 yıllık bir kredi cümbüşünden çıkıyoruz. Ülke olarak ‘üreterek’ para kazanmaktan vazgeçip paradan para kazanmaya başlamıştık - yükselen ev fiyatlarından para kazanan müşteriler, kârlarını kredi kartlarıyla Çin’den gelmiş düz ekran televizyonlar almak için kullandılar. Bankacılar da karmaşık tahviller ve özendirmeler yaratıp giderek daha
fazla müşterinin kredi oyununa katılabilmesini sağlayarak para kazandı.
Bu devasa balon patladığında öyle derin bir krater yarattı ki, dibini göremiyoruz - zira çukur birbiriyle bağlantılı iki aşırılığın ürünü. Bazı bankalar, defterlerindeki yüksek riskli mortgage tahvillerinden dolayı sıkıntıda; o tahviller bugün, çoğunluğu geri ödenmediği için bir dolara sadece 20 sent ediyor. Ve birçok başka banka (Citigroup ve Bank of America gibi en çok kredi verenler), defterlerindeki bütün borçlar (otomobil kredileri, ticari gayrımenkul kredileri, kredi kartı borçları, şirket kredileri) şu an ödenebilir olmadığı için sıkıntıda. Büyük bankaların çoğunluğu bu borçları henüz indirmiş değil, zira bunu yaparlarsa iflas ederler. Yüksek riskli zehirli tahvillerin kurtarılması için milyarlara ihtiyaç olacak; krediler içinse belki trilyonlar.
Bu kadar derin bir çukurdan çıkmak çok netameli olacak. Atmayı denediğimiz her büyük adım başka sorunları tetikleyebilir ve o sorunların tam boyutlarının ne olduğunu da bilmiyoruz. Zehirli mortgage varlıklarını uzun vadede piyasalara güven verecek şekilde satın almamız için ‘kötü bir banka’ yaratmamız; ya da hükümetin ilk grubu satın alıp bir pazar yaratması gerekiyor, fakat bu muhtemelen son derece pervasız davranan bankaların kurtarılmasını da kapsayacak. Sistemi kurtarmak için ben bu bedeli öderim, fakat böyle yapmak bile son derece karmaşık.
Citigroup’u devletleştirmek kâğıt üzerinde güzel görünebilir, fakat Citigroup‘u yediemine koymak,
bankanın yaptığı türev mukavelelerinde her türden ödeme ihlalini tetikleyebilir. Bu belki kaçınılmaz, fakat Citigroup’un bütün mukavele taraflarının risklerini anlarsak daha iyi yaparız, böylece kazara daha çok devrilen domino (bkz. Lehman Brothers) dikmemiş oluruz.

‘Bank’ ‘Barack’tan çok aratılıyor
Şu an Obama ekibi bu hasta bankaları yinelenen kan değişimiyle sağlığına kavuşturmak yönünde aşamalı bir teşebbüsü tercih ediyor gibi görünüyor - bugün AIG’ye 30 milyar, yarın Citigroup’a 40 milyar dolar. Ve Bank of America’nın, Merrill Lynch’in kendisini Zehirli Tahvil Vebası’yla baş başa bırakmasıyla sarsıldığı hafta sonundan sonra ne kadara ihtiyaç duyacağını Tanrı bilir. FED ve Hazine, bu bankalara önümüzdeki iki yılda ayakta kalıp porföylerini temizlemelerine yetecek sermayeyi vermeye çalışan bir
görüntü içinde. Sonrası Allah kerim.
Doğru yapıyorlarsa, başkan (ve geri kalanımız) sadece ilk yılı zorlu geçireceğiz ve bankacılık krizini adım adım arkamızda bırakabileceğiz demektir. Ancak şu an için bankaların Obama’nın başkanlığını tüketmesi tehlikesi hâlâ mevcut. Şunu bildirdiğim için gerçekten üzgünüm: Google’a sadece iki harf yazdığınızda, karşınıza gelen ilk şey Barack Obama olmuyor. İlk sırada ‘Bank of America’ var. Barack Obama üçüncü. 

(4 Mart 2009)

Bu haber 798 defa okundu.