0 0 0000

Mezhepçi hassasiyetleri kaşımak

Son günlerde, yaşanan gelişmelerle birlikte İran’ın Ortadoğu’da güç kazanmasının bölge ülkeleri nezdinde tedirginlik yarattığı dillendiriliyor. ABD-İsrail-İngiltere eksenine karşı İran’ın en azından psikolojik üstünlük elde etmesi nedense Arap dünyası ve Türkiye tarafından da bir “tehdit” olarak algılanıyormuş gibi bir hava söz konusu. Durumun bu şekilde yansıtılması için elde bazı haklı göstergeler olsa da, İran’ı İslam coğrafyasının diğer ülkelerinden farklı bir yere konumlandırmak eski bir oyunun bilmem kaçıncı defa sahnelenmesi anlamına geliyor.

Strateji yeni değil!

Ortadoğu’da mezhepler arası farklılıkların harekete geçirilerek bir çatışma alanı meydana getirilmeye çalışılması, Batılı ülkelerin tarih boyunca başvurdukları önemli bir strateji olduğu unutulmamalı. Bu strateji Irak’ın işgalinden beri hem etnik köken hem de mezhep ayrımına gidilerek ABD tarafından uygulandığı gibi, şimdi de daha büyük bir resim içinde “İran’ı yalnız bırakma” politikasının bir parçası olarak kullanılıyor.    

ABD’nin soğuk savaşın bitiminden bu yana Ortadoğu’da en çok çekindiği ülkenin İran olduğunu kendi siyaset bilimcileri ve stratejistlerinin yorum ve açıklamalarından biliyoruz. ABD tarafından İran Ortadoğu’da nüfuz edilmesi en zor ülke olarak değerlendiriliyor. Bunun yanında Irak, Körfez ülkeleri ve Lübnan’ı içine alan İran merkezli bir “Şii kuşağı” oluşturulması ihtimali, ABD’nin en çok korktuğu İran’ın nüfuz gücünü yansıtıyor. Yani ABD tarafından içine nüfuz edilemeyen, fakat bölgeye nüfuz edebilme potansiyeli bulunan bir İran var ABD’nin karşısında.  

Peki, ABD’nin bu korkuları gerçeği yansıtıyor mu? Gerçekten İran Ortadoğu’da mezhepsel ayrıcalığını kullanarak güç elde etmeye çalışıyor mu?

Endişeler haksız değil

İran için bunları düşünmek tamamen yanlış olmaz. Çünkü geçmişe baktığımızda İran devrimi günlerinde böyle bir Şii kuşak oluşturma çabası söz konusuydu. Devrimin hararetli ve sert atmosferinde oluşan İslam yorumu çoğunlukla Şii motifler taşıyan katı bir karaktere sahipti. İran devriminin bu karakterinden etkilenen Sünni çoğunluğa sahip pek çok İslam ülkesi kendisine göre refleksler geliştirdi. Mesela Türkiye o günlerde yaygınlaşan siyah çarşafın Türk-Sünni İslam’ın yorumu olmadığını savundu. Yani İran’ın devrim rüzgarlarıyla yayılmacı bir tutum içine girmesi, ister istemez o günlerde bir tür Şii-Sünni ayrımı ortaya çıkarmıştı. 

İran değişiyor, gözardı etmeyelim!

Bugün ise İran’ın İslam konusundaki bu katılığı neredeyse tamamen yok olmuştur. İran, devrimden belki diğer bütün İslam ülkelerinden çok daha fazla ders çıkardı. Bugün için mezhepler arası farklar üzerine vurgu yapan bir siyaset izlemenin herkesten çok kendisine zarar vereceğini İran geçmişten çıkarttığı dersle daha iyi görüyor. İran, eskiye nazaran bölge ülkeleri ile işbirliği içine girmenin hem bölge hem de kendi çıkarına olduğunun farkına varmıştır. Nitekim son yıllarda Türkiye ile olan ilişkileri bu vizyonu yansıtmaktadır.   

Öyleyse Arap ülkelerinin ve Türkiye’nin Ortadoğu’da İran’ın öncülüğünde mezhebe dayalı bir ayrışmadan tedirgin olmaları için bir sebep var mıdır?

Bana göre bunun için bir sebep olmadığı gibi, söz konusu ülkelerde böyle bir tedirginliğin ciddi boyutlarda olduğu iddiası da doğru değildir. İran’ın Şii gruplarla iyi ilişkiler içinde olması acayip bir durum olarak değerlendirilmemelidir. Kaldı ki bu iyi ilişkiler, mesela Hizbullah için konuşacaksak, Şii-Sünni ayrımcılığı üzerine inşa edilmiş de değildir. Tam aksine Sünni kökenli Hamas ile Şii kökenli Hizbullah arasında İsrail’e karşı eskiden beri yürütülen direniş için gösterilen samimi dayanışma, İran’ın Sünnileri karşısına almak yerine onlarla iyi geçinmek zorunda olduğunun bilincinde olduğunu göstermektedir. 

Bölgesel gerçekliğe ters

Kısacası Şii-Sünni ayrışması üzerinden üretilen siyasi ve stratejik hesaplamalar aslında bölgesel gerçekliği yansıtmıyor. İran’ın böyle bir ayrışma ile bölgede güç elde etmek istediği yönündeki iddialar ise bölgede kendisinin güç kaybetmesinden çekinen ABD ve yandaşlarının özlemini duydukları bir düşünceden ibaret. Dün olduğu gibi bugün de bölgedeki mezhep farklılıkları üzerine oyunlar oynanıyor ve mezhepçi hassasiyetler kaşınıyor.      

Belki de Batılıların şunu anlamaları gerekiyor: Bizdeki Şii-Sünni ayrımı, Katolik-Protestan ayrımına hiç benzemez. Şii ve Sünni İslam yorumları kendi İslam anlayışları çerçevesinde birbirlerini reddetmeden İslam içredir. Oysa Protestanlık doğuşu itibariyle Katolikliğe karşı “hakiki Hıristiyanlığı” temsil iddiasıyla ortaya çıkmıştır. Katoliklik ve Protestanlık son kertede Hıristiyanlık şemsiyesi altında birleşse de, hem teolojik farklılıklar ve tarihsel tecrübeler hem de birbirlerine göre aldıkları aykırı konumlar itibariyle neredeyse ayrı birer din gibidirler. Batı dünyasındaki Protestanlık ile Katoliklik arasındaki uçurum hiçbir zaman İslam mezhepleri arasında görülmemiştir.

Bu yazı 958 defa okundu.