0 0 0000

‘Osmanlı Rönesansı’ nasıl bastırıldı?

Klasik şiirimiz üzerine yaptığı çok değerli çalışmalarıyla tanıdığımız Prof. Dr. Walter G. Andrews, bu soruyu Osmanlı Araştırmaları’nın XXV. sayısında yayımlanan ‘Bastırılmış Rönesans’ başlıklı makalesinde yanıtlıyor. Geçen haftaki yazımda, Oryantalist metinlerden (özellikle de Gibb ve Hodgson’ın metinlerinden) yolaçıkarak Osmanlı Rönesansı’nın nasıl ‘bastırıldığını’ ortaya koymaya çalışmıştım;- elbette Prof. Andrews’ün makalesinden yararlanarak!

Prof. Andrews ve öğrencisi Dr. Mehmet Kalpaklı’nın geçen yıl Amerika’da Duke University Press tarafından yayımlanan ‘The Age of Beloveds’ (’Sevgililer Çağı’) adlı kitaplarında, ‘Osmanlı ve Avrupa Rönesans’larının paralel gelişiminin bazı özelliklerinin ayrıntılı bir değerlendirmesi’nin yapıldığını hatırlattıktan sonra, yeniden ‘Bastırılmış Rönesans’ makalesine dönelim. Prof. Andrews, ‘Gibb’in ve Hodgson’ın (ve başka birçoklarının) görüşlerinin tersine, Osmanlı Rönesansı yoğun ve yaratıcı bir kültür ve sanat faaliyeti dönemiydi’, dedikten sonra, İmparatorluğun ‘dört bir yanında mimari açıdan büyük değer taşıyan anıtlar[ın] yapıl[dığını]; gerçek anlamda II. Bayezid devrinde başlayan Osmanlı tarih yazıcılığının, Kemalpaşazade’nin Tevarih-i Al-i Osman, Hoca Sadeddin Efendi’nin Tacü’t-Tevarih, Gelibolulu Mustafa Ali’nin Künhü’l-Ahbar’ı gibi ‘anıtsal tarih eserleri’ ile ‘16. yüzyılda zirve noktasına ulaştığını’ belirtiyor. Edebiyat alanındaki gelişmeler de göz alıcıdır Prof. Andrews’e göre: ‘Ayrıca bu dönemde Osmanlı padişahları, zaferlerini ‘Şehname’ tarzında ve Farsça yazmaları için şehnamecilere görev vermeye başlamıştı. 16. yüzyılda birdenbire ortaya çıkan tezkire-i şuaralarda yüzlerce şair tanıtılıyor, canlı ve üretken bir kültür hayatı tasvir ediliyordu. Osmanlı edebiyatçıları, Arap ve İran geleneklerinin klasik eserlerini çeviriyor ve kültürlerine mal ediyor, İslam geleneğinin bütün dillerinde şiir söyleyebilme becerileriyle övünüyorlardı: Osmanlı Türkçesi, Arapça, Farsça ve Çağatayca. İran’ın usta şairleri (örneğin Hafız, Sadi, Cami), hâlâ Osmanlı şairleri için esin kaynağıydı- tıpkı Dante ile Petrarca’nın, Avrupa şairleri için esin kaynağı olması gibi.’

Prof. Andrews, Osmanlı Rönesansı’na ilişkin olarak önemli bir paralelliğe de işaret ediyor: Osmanlı şairleri İran şairlerinden yararlanmakta, ama ‘İran modellerinin körükörüne taklid edilmesine’ de itiraz etmekteydiler. Prof. Andrews, bu itirazların ‘Batı’da Pico della Mirandola ile Rahip Bembo arasındaki farkları çağrıştıran’ tartışmalara yolaçtığını da belirtiyor.

Prof. Andrews, Rönesans’ın İtalya’ya özgü bir kültürel fenomen olmasına rağmen, nasıl zamanla, İtalya’nın sınırlarını aşarak bir Avrupa fenomeni olarak görüldüyse, ‘anlamlı özgüllüğünü pek yitirmeden’ küresel bir fenomen sayılmasının da mümkün olduğunu önesürüyor ve yazısını şöyle tamamlıyor:

‘Küreselleşmiş bir Rönesans nosyonu bağlamında, Osmanlı Rönesansı’ndan bahsetmek gayet mümkün, hatta öğretici hale bile gelir. Bu, Doğu’yu Batı’dan, Osmanlıları Avrupalılardan ayıran yapay bariyerleri kıracaktır: Zaten bu bariyerler, Rönesans dönemindeki gerçek koşulların değil, günümüzün akademik kurumlarının yapısının bir ürünüdür.’

Bu yazı 1,348 defa okundu.