İran mı Türkiye mi: Araplar kimi seçer?

Böyle bir seçim olması gerektiği fikri İsrail'e ait. Yeni bir fikir gibi gözükebilir ama öyküsü eski. İsrail Cumhurbaşkanı Simon Peres, "Oxford Üniversitesi"nde yaptığı konuşmada arapların Türkiye ile İran arasında bir tercih yapacaklarını söyledi.

Orijinali şöyle: "Müslüman ülkeler, İran'ın hakimiyet kurma hedefindeki zorba tutumuyla Türkiye'nin işbirliği ekolleri arasında tercih yapmak zorunda kalacak".

İsrail bir arap devleti değil, sorunun "üslubu" Tel-Aviv'in tercihini gösteriyor. Esasında bu tercih yapma zorunluluğunun nereden kaynaklandığı önemli.

Çünkü bugünkü konjonktür itibariyle Türkiye'nin böylesi bir seçimden açık ara önde çıkacağı belli. Nedenlerini ve ülkelerin tercihlerini tek tek yazacağız. Ama önce İsrail'in bunu neden söylediğini anlamak gerekiyor.

Ana öge, İsrail'in bu söylemiyle iki ülke arasında "rekabet" kapısını açması. Bu konuşmanın tamamında hissediliyor ve İran 'ın karşısına Türkiye'yi koyuyor. Neden şimdi? Bunun sebebi ise, Türkiye'nin ABD'nin yeni döneminde, iki ülke arasında aracılık yapacağını, üstelik-AB girişimlerine gönderme olarak-daha iyi yapacağını belirtmesi.

Hemen ardından da İran'ın bu öneriyi sıcak bulduğunu ve oyunda olduğunu açıklaması. Bush iktidarının artık bulunmaması zaten İsrail için bir sorun. Obama'nın gelecek olması ise, daha doğrusu, İran konusunda daha "ılımlı, çözüme yönelik ve diplomatik" davranacağını söylemesi İsrail'in yeni denge arayışını hızlandırmış bulunuyor.

Bu manada, İsrail'in Türkiye'ye yönelik tutumumun "daha da iyi" olabileceğini ve örneğin Kuzey Irak'ta daha yakın konumlanıp destek vereceğini söyleyebiliriz. Ama bu haberin konusu bu değil.

Arapların oyları nasıl dağılacak?

Arap ülkelerinin İran ve Türkiye arasında bir seçim yapma ihtiyacı var mı ayrı bir konu. Kaldı ki diplomasi de böyle bir usül yok ve akil de sayılmaz. Ancak bugünkü konjonktür itibariyle, Arap ülkelerin büyük çoğunluğu oylarını Ankara lehine kullanacaktır.

Elbette bu tercihin büyük bir sevgiden daha çok reel-politika gerçeklerinden kaynaklandığını söylemek lazım. Genel olarak Arap ülkeleri, özellikle şu üç konuda Türkiye'ye bakışlarını çevirmiş durumda.

Birbiriyle çelişir görünen bu maddelerin ilki, Türkiye'nin ABD'nin Irak'ı girmesi sürecinde yaşanan 1 Mart tezkeresinde gösterdiği tavır. Ankara'nın "hayır" demesi, o günden beri hemen tüm Arap ülkelerinin ilgisini ve beğenisini değiştirmiş durumda.

Bu konuda Arap gazetelerinde yazılan haber ve yorumların sayısını bilmek bile imkansız. Bunun üzerine, Türkiye'nin bölgenin tamamında izlediği "dengeli, uzlaşı ve barış çağıran, ancak ikili ilişkilerden ziyade sorunlara odaklanan, temeli 'güven'e dayanan" adımlar da bu bakışı sıkıca pekiştirmiş görünüyor.

Üçüncüsü ise bölgenin ve dünyanın dinamikleri ile ilgili. Bölge açısından değerlendirildiğinde; İran hala bir tehdit olarak görülüyor ve özellikle mezhepsel çatışmalar konusu Araplarla İran'ın arasını açıyor. Şii ve Sünni Hilal konusu bunun sonucu.

İran'ın bölgede en önemli güçlerden biri haline gelmesi, bir çok Arap ülkesini rahatsız ediyor. Ama öte yandan İsrail konusu ve ABD'ye karşı direnişi psikolojik olarak Arapları etkiliyor. Bu maddeye ek olarak, İran ve Türkiye'nin Arap ülkeleriyle ekonomik ilişkileri de bir gösterge sayılmalı.

Sadece Körfez Ülkeleri'yle bile Türkiye'nin ilişkisi bir önceki yıla oranla yüzde 75 artmış durumda. Ve tablo daha çok Türkiye lehine. Bu da ilişkilerin sıcaklığını gösteriyor. Ayrıca Araplar bölgedeki sorunlar da Türkiye'nin varlığını kabul etmiş haldeler.

Bu çok kaba tabloyu akılda tuturak değerlendirme yapıldığında hangi ülkelerin kime oy vereceği de belli oluyor:

Suudi Arabistan: Tartışma yok. Oyu Türkiye'ye. İran'ı asla içine sindiremiyor ve petrol konusundaki ortak örgütler olmasa arada sadece çatışmalar kalabilir.

Kuveyt: Oyu Türkiye'ye. İran'la elbette iyi geçinmeye çalışıyor ama Irak konusunda olduğu gibi İran'dan da korkuyor. Ankara ile ilişkileri çok iyi. Ayrıca bu ülkede ciddi ABD etkisi var.

Katar: İran'la burun buruna ve bir sorun çıkacak diye ödü kopuyor. Türkiye ile ekonomik ilişkileri çok iyi.

Birleşik Arap Emirlikleri: Hemen aynı konumda. Hem ticari hem siyasi olarak. Oyu Türkiye'ye.

Ürdün: Birşey demeye gerek var mı? Ürdün'ün hem İsrail'le hem ABD ile hem de Türkiye ile çok yakın ilişkileri mevcut. Keza Türkiye ile tarihi bağları bulunduğu gibi ikili ilişkiler de dostluk seviyesinde.

Mısır: Gerçekte hem İran'ın hem Türkiye'nin rakibi. Bu güçlü ülke tamamen reel nedenlerle oyunu Ankara'ya gönderir. Ama bölgedeki Türkiye etkisinden çok da huzurlu değil. Tarihten gelen arabulucu vasfının zedelendiğini düşünüyor. Fakat İsrail ve ABD bağı onu bu tercihe zorladığı gibi, İran'ın öne geçmesinden daha mutsuz olacağı belli. İran'ın Kahire'ye yönelik eleştirileri de biliniyor.

Lübnan: Yine fazla lafa gerek kalmadan Türkiye'nin yanında yer alacak bir ülke. Tam şu anda iyi ilişkiler var. Türkiye'nin Lübnan meselesinde oynadığı rolden gayet memnun.

Suriye: Son zamanların en iyi ve kuvvetli ilişkisi. Ama herşey yolunda demek değil. Şam, Türkiye ile İran arasında kalmaktan nefret ediyor. İran'la arasında stratejik işbirliği anlaşması mevcut. Türkiye ile ilişkileri ise artık kapı komşusu düzeyinde. Aile ziyaretleri bile yapılıyor. Kararı ancak zorlanarak öğrenilebilir. Suriye lideri Esad pratik bir kişilik. O noktaya geldiğinde Türkiye lehine oy vermesi kimseyi şaşırtmaz. Ama şu anda İran'ı ortada bırakmayacağı da gerçek.

Libya: Bu da oyu tartışmasız bir ülke. Tercihini İran'dan yana kullanır. Son zamanlarda Batı ile ilişkilerinin yumuşaması aldatıcı olmamalı.

Filistin: Burayı bir tercihe zorlamak haksızlık olur. Ayakta durmaya çalışan Filistinliler hem Türkiye'yi hem İran'ı seviyor. Bu işe bulaşmak-en azından alenen-istemeyeceklerdir. Ama Türkiye ile ilişkilerinin hayli iyi olduğu söylemek lazım.

Cezayir-Tunus: Bu nispeten bölgeye uzak ülkelerin oyunu tarihi ve politik gerekçeler belirler. Şu anki bakış oyların Türkiye'ye geleceği yönünde.

İran ve Türkiye kime oy verir?

İşte asıl kritik soru bu. Yani ne İsrail'in iki ülke arasında rekabet öneren formülü ne de Arap ülkelerinin şu veya bu nedenle iki ülkeden birini tercih etmeleri gereksiz.

Türkiye acaba Arap ülkelerinden biriyle İran arasında tercih yapmak zorunda kalsa kimi uygun bulur? Veya İran aynı soruya nasıl yanıt verir? Sanırız tüm bu tartışmada Batı tarafından aranan cevap bu!