Ortodokslar ‘gizli ayin'de ne konuştu?

Rusya Ortodoks Kilisesi Patriği 2. Aleksiy’in yaklaşık bir asır sonra (tam olarak 89 yıl) Türkiye’ye gelmesi elbette önemli. Önemli olduğu kadar da anlamlı. Ve bu anlamın anlattığı bilinmeli.

Ama tabloyu anlayabilmek için önce çerçeveyi de bilmek gerekiyor. O çerçeve hayli geniş. Ortadoks liderlerinin Aya Yorgi Kilisesi’nde basına kapalı olarak gerçekleştirilen toplantısına, Mısır, Suriye, Kudüs, Kıbrıs Rum Kesimi, Yunanistan, Arnavutluk, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Finlandiya, Sırbistan, Romanya, Bulgaristan, Gürcistan ve Polonya ve Estonya’dan temsilciler katıldı.

İlk bakışta hemen fark edilmese de, bu katılımcı ülkelerin harita üzerinde nasıl bir hat izledikleri düşyünüldüğünde (!), ortaya daha garip bir “çerçeve” çıkıyor. Ama kritik olan çerçevenin doğuyu mu batıyı mı yoksa “ortayı” mı çerçevelediği!

Bu toplantıda elbette teolojik konular da işlendi. Kitab-ı Mukaddes uzmanı ilahiyatçıların ve bilim adamlarının katılımıyla “Uluslararası Kitab-ı Mukaddes Sempozyumu”nun açılışı yapıldı. Keza, ziyaretler de var. Efes, Antalya, Perge, Rodos ve Girit gibi ve bunlarda şaşırtıcı değil.

2. Aleksiy’in gelişi bu davetin ana arterlerinden biri. Çanlar eşliğinde “ABD” Başpiskoposu Dimutrois, “Fransız” Metropoliti Emoniel ile Fener Rum Patrikhanesi Baş Katibi El Pidoporos tarafından karşılanması, dini ünvanlar bir yana bırakıldığında sanki Gürcistan krizi sırasındaki aktörleri anımsatıyor! ABD, Fransa, Rusya ve Türkiye!

Zirvenin asıl kulvarı ise İstanbul ve Moskova Patrikhanesi arasında esen soğuk rüzgârlar döneminin bir anlamda sona ermesi. İşte bu en önemlisi. Bu dosyanın içindeki ilk sayfa da Ukrayna Kilisesi’nin Moskova’dan ayrılması.

İki kilise arasındaki sorunlar (İstanbul ve Moskova) ve bunun son halkası Ukrayna Kilisesi’nin Moskova Kilisesi’nden bağımsızlığını ilan etmesi üzerinde en durulan konu oldu. Bağımsızlık ilanı için bir geri dönüş veya tarafların kabulü yok.

Ama iki kilise arasındaki yakınlaşma tam yol ilerleyecek. Açıklama da açıkça söylensin veya söylenmesin buradan “birlik-beraberlik” mesajı çıkacak. Kabul etmek gerekiyor ki bu toplantı bir "pan-ortodoks" toplantısı.

Zaten, İstanbul Patriği Bartholomeos’un açılış konuşmasında İstanbul Patrikliği’nin eşit kiliseler arasında birinci kademedeki kilise olduğunu belirtmesinin, bu açık işarete rağmen Rusya’nın burada bulunmasının (son güne bile kaysa) anlamı bu!

Evet bunun gibi benzer toplantıları geleneksel olarak İstanbul Patrikliği düzenliyor ama kaçında Rusya vardı?

Rusya ve İstanbul arasındaki yakınlaşmaya temsil edilen ülkeler ikna olduğunda-ki iyibilgi duyumlarına göre bir itiraz hemen hiç bulunmuyor (iki ülke temsilciliğinin şeklî şerhi hariç)-süratli bir yakınlaşma sürecine girileceği anlaşılmış bulunuyor.

Peki “toparlanma” ne anlama geliyor. Küsler arasındaki bu yeni ama güçlü görünen  uzlaşı emareleri, yeni müttefitlik olarak algılanabilir. Ve öyleyse bir rakip olmalı. Bu kim?

Dünya Ortodoksluğu açısından kırıcı bir ayrışma (bugüne kadar süren İstanbul-Rusya hariç) hemen hemen yok gibi. Dini tartışmalar bir yana bırakıldığında politik, ekonomik veya sosyal kopuşlar yok.

Toplantının ana ve aktif katılımcılarına bakıldığında ise ortaya garip bir şekilde “merkezi Avrupa”nın ya da açıkça söyleyelim Vatikan’ın “politik diasporası”nın varlığı seziliyor.

Katoliklik ile Ortodoksluğun temelden olmasa da yaşamsal ayrılıkları zaten belli olduğundan, ilk bakışta özel kulislerden gelen bu tezin doğruluğuna şüphe duyulabilir.

Ama mesele teolojik değil. Daha çok politik ve küresel eğilimleri yaratan bir görünümü var. Geriye ise tek soru kalıyor. Türkiye bu işlere ne diyor? Bu gerçekten önemli ve hatta gizemli sorunun yanıtını yarın iyibilgi de bulabilirsiniz!