Irak'tan alacaklıyız

22 Eylül 2008 19:23 tsi
ABD işgali sonrası Irak'ta petrol kanunu ve arama sahalarının paylaşımı ile ilgili tartışmalar devam ederken, Türkiye'nin Musul petrollerinden alacağı...

Bir dönem Başbakan Yardımcılığı da yapan Hikmet Uluğbay, Türkiye'nin Musul petrollerinden alacaklarını yeniden gündeme getirdi. Uluğbay'a göre 1926 anlaşması dolayısıyla Türkiye'nin Irak'tan 30 milyon varilin üzerinde petrol alacağı bulunuyor. İddia, Atatürk döneminde Irak hükümeti ile yapılan bir antlaşmaya dayanıyor. Anlaşma, Musul petrollerinden 25 yıl boyunca yüzde 10 'royalti' payı alınmasını içeriyor. Uluğbay, bu çerçevede 1926 ile 1954 arasında tahsil edilmesi gereken 29,5 milyon sterlinin ancak 3,5 milyonu Türkiye'nin kasasına girdiğini belirtiyor. İmzalar petrol karşılığı atıldığı için kalan 26 milyon sterlinin o günkü fiyatlarla karşılığı 30,2 milyon varil petrole denk geliyor. Petrolün varil fiyatı 100 dolar olarak esas alındığında bugünkü şartlarda alacağın tutarı 3 milyar doları buluyor.

Aksiyon Dergisi'nin bu haftaki sayısında Türkiye ile Irak arasındaki ilginç petrol antlaşmasının ayrıntıları yer alıyor. Söz konusu ayrıntıyı ortaya çıkaran isim, Hikmet Uluğbay. Uluğbay ismi, Bülent Ecevit'in başbakanlığını yürüttüğü 57. koalisyonu hükümetinde ekonomiden sorumlu devlet bakanı olarak görev yaparken gerçekleştirdiği intihar girişimiyle ülke gündemini bir hayli meşgul etmişti. Hikmet Uluğbay, DSP'nin yer aldığı 55. hükümette Milli Eğitim Bakanı, 56. hükümette de Başbakan Yardılcısı olarak görev yaptı. Sanattan ekonomiye pek alanla ilişkisi olan Uluğbay, enerji konusundaki birikimini "İmparatorluk'tan Cumhuriyet'e petropolitik" ismiyle kitaplaştırdı. İlk baskısı 1995'te yapılan kitabın yenilenmiş nüshasında, Türkiye-Irak arasındaki ilginç petrol anlaşmasıyla ilgili resmî belgeler de yer alıyor.

Türkiye'nin Irak'tan petrol alacağıyla ilgili konu daha önce de gündeme gelmiş ve bazı çevreler bunun kapatıldığını ileri sürüyor. Bazı çevreler ise söz konusu alacaktan vaz geçildiğine dair herhangi bir belge ve bilgi bulunmadığını belirterek, alacağın petrol cinsinden tahsil edilmesi gerektiğini vurguluyor. Uluğbay da ikinci görüşü savunanlar arasında yer alıyor. Dışişleri Bakanlığı belgelerini inceleyen Hikmet Uluğbay, İngiltere ile Türkiye arasında 5 Haziran 1926 tarihinde imzalanan anlaşmanın gereklerinin Irak tarafından yerine getirilmediğini ortaya koyuyor. Yapılan anlaşma ile 'royalti' hakkı olarak, Türkiye'ye Musul petrollerinden 25 yıl boyunca yüzde 10 pay verilmesinin karara bağlandığını vurgulayan eski bakan, "Antlaşma uyarınca Türkiye'nin Irak petrollerinden alacağı yüzde 10 payın hangi tarihten itibaren hesaplanmaya başlayacağına ilişkin 1932 tarihli Nota değişimlerinin tam metinlerine ulaştım. Bu alacak toplamda 29,5 milyon sterlindir. 1934-1954 döneminde bunun sadece 3,5 milyon sterlinlik kısmı tahsil edilir. Dolayısıyla Türkiye'nin Irak petrollerinden tahsil edemediği 26 milyon sterlinlik bir alacağı vardır. Unutmamak gerekir ki bu 26 milyon sterlin o tarihlerdeki değeri itibariyledir ve o tarihteki fiyatlardan karşılığı 30,2 milyon varil petroldür."

Söz konusu gelir, bütçe kalemleri arasında bile yer alıyor. İzleyen yıllarda Ankara'nın bu konuya ilgisi devam eder. Ancak 1986 yılında bütçe kanunlarına bakiye alacak konusunda bir hüküm konulmaması oldukça dikkat çekicidir. Uluğbay, "Bu durum bir anlamda alacağı takipsiz bırakmış; ancak ortadan kaldırmamıştır." diyor. Uluğbay'ın iddiasına göre, bu alacağın kapsamı sadece petrolle de sınırlı değil. Türkiye'nin 1926 Antlaşması'ndan kaynaklanan alacağı, bütün Irak topraklarındaki petrol-doğalgaz üretim ve ticaretinin meydana getirdiği gelirler üzerinden hesaplanmalı. Dolayısıyla Irak ile yapılacak uygun müzakere zeminlerinde her zaman gündeme getirilmeli. Eski bakan, "Bir antlaşma ile doğan hak, ancak o antlaşmanın taraflarının mutabakatı ile yapılacak yeni bir antlaşma ile değiştirilebilir. Bu yapılmadığı sürece Irak petrollerinden bakiye alacak hukuken devam ediyor. Üstelik alacağın temelini oluşturan antlaşma Milletler Cemiyeti'ne de tevdi edilmiş bir antlaşmadır ve uluslararası kaydı vardır." ifadelerini kullanıyor.

Hikmet Uluğbay'ın yeni bilgilerle güncellediği "İmparatorluk'tan Cumhuriyet'e Petropolitik" isimli kitabına göre, Irak petrollerinden gelir alacağı ilk kez 1934 yılı bütçesine konulmuş. Ayrıca 10 Mart 1952'de Dışişleri Bakanlığı'nın Maliye Bakanlığı'na gönderdiği yazı işi daha da ilginç hale getirmiş. Yazıda, İngilizlerin denetimindeki Irak petrol şirketi ile Irak hükümeti arasında petrol gelirinin paylaşımına ilişkin yeni bir anlaşma imzalandığı, bu durumun Türkiye'nin alacaklarının da artması anlamına geleceği belirtiliyor. Uluğbay, "Diğer taraftan aynı tarihlerde İran'da petrol millîleştirildiği için Batı ülkeleri ve şirketler bu ülkeden petrol alımlarını boykot etmişler. Bu gelişme sonucunda Irak'ın petrol üretimi ciddi boyutta yükseltilmişti. Bu da Türkiye'nin alacaklarını artıran bir gelişmedir." değerlendirmesinde bulunuyor.

cihan

Bu haber 1,019 defa okundu.