Krizi anlama rehberi

17 Eylül 2008 12:02 tsi
Tüm dünyada piyasaları alt üst eden finansal kriz, herkesin kafasını karıştırdı. Ancak çoğu kimse bir köşesinden yakaladığı krizin kökeninin neye dayandığını, sürekli adı geçen bankaların neden battığını anlamakta güçlük çekiyor.

ABD'de başlayıp bütün dünyayı etkisi altına alan krizi daha rahat anlayabilmek için kavramları ve olayların gelişimini kısaca hatırlamakta yarar var.

Öncelikle tüm dünyayı saran krizin temelinde ABD'de mortgage piyasasının işleyişinden kaynaklanan sıkıntı yatıyor.

ABD'de son beş yıl içerisinde mortgage piyasasında çok hızlı bir büyüme yaşandı. Elinde para olan ABD halkı, ödeme kapasitesinin çok üzerinde evleri satın alma çabasına girdi. Bankalar ise bu tüketicilerin ödeme kapasitelerini hiç sorgulamadan konut kredilerini verdi. Konut kredisini verebilmek için parayı ise ihraç ettikleri tahviller ile borçlanarak sağlıyorlardı. Yani banka gidip çeşitli yatırım bankalarına başvuruyor, bu şirketlerden (tahvil ihraç ederek) borç alıyor, bu parayı konut kredisi olarak tüketiciye sunuyordu. Bulduğu para  ile verdiği kredi arasındaki faiz farkını ise kar olarak yazıyordu.

SAADET ZİNCİRİ KIRILDI

Bankaların içi, verdikleri kredinin karşılığında evin kendisi ipotekli olduğu için rahattı. Ödemede sorun çıkması halinde banka eve el koyuyor, hemen hemen aynı fiyattan yeniden evi satabiliyordu. Ayrıca bono garantörü denilen şirketlere de bu kredileri sigortalatıyorlardı.
Bu sistem sayesinde ev fiyatları yaklaşık 7 kat arttı.

Ancak yaklaşık beş yıl süren bu saadet zinciri, geçen yılın ortalarında bozuldu. Ödeyebileceğinin çok üzerinde borç alan Amerikan halkı artık daha az tüketmeye başladı. Yükselen petrol ve gıda fiyatlarının da etkisiyle Amerikan ekonomisi yavaşlarken, işsizlik arttı.  Ödeme gücü düşen Amerikalılar ev borçlarını ödeyememeye başladı.

Böylece bankaların elinde büyük bir konut stoku birikti.

Ödenemeyen krediler arttıkça, bankaların teminat olarak gördükleri evlerin fiyatları da düşmeye başladı.

Böylece bankaların bilançolarında sorunlu alacaklar ciddi şekilde yükseldi.

Bankalar dünyanın her yerinde sorunlu alacakları için bilançolarında karşılık ayırmak zorunda.

Yani para ödenemez ise bunun kapatılabilmesi için sermayesinden bir bölümü yedek olarak tutma zorunluluğu bulunuyor.

Bu sorun giderek büyümeye başlayınca, bankaların sermayeleri de erimeye başladı. Eriyen bu sermayeler, bankaların yeni sermayedar arayışını da beraberinde getirdi.

SERMAYE AVI

Dünyanın en büyük bankaları, kapı kapı dolaşarak sermaye verecek paralı yatırımcı arayışına girdi.

İlk öne çıkan yükselen petrol fiyatları nedeniyle çok büyük para kazanan Arap sermayesi oldu. Arap yatırımcıların bir bölümü ABD'li bankaların sermaye artırımına katıldı. Aynı zamanda Uzak Doğulu bazı fonlar da bu bankalara para verip karşılığında hisse almayı kabul etti.

Ancak, yılbaşından itibaren verilen bu paralar beklenen çözümü sağlamaya yetmedi.

ABD'de konut piyasasında hiçbir hareketlilik yaşanmadı.

Konut fiyatları düşmeye devam etti.

Ev fiyatları her düştüğünde, bankaların bulması gereken para da artıyordu.

Bu dalgalanmanın ilk kurbanı, bünyesinde çok yüklü miktarda mortgage tahvili bulunduran yatırım bankası Bear Stearns oldu.

Bear Stearns, kurtulma imkanı kalmayınca Amerikan Hazinesi'nin de verdiği destekle bir başka yatırım bankası JP Morgan'a satıldı.

Amerikalı vergi mükelleflerine bu operasyonun maliyeti 29 milyar dolar oldu.  Çünkü Amerikan Hazinesi Beaer Stearns'ün elindeki artık para etmeyen tahvilleri kendi üzerine aldı. Bankanın para eden diğer aktiflerini ise JP Morgan'a verdi. Böylece çözüm bulunmuş oldu.

BEAR STEARNS SORUNU ÇÖZMEDİ

Ancak, Mart ayında bulunan çözüm sorunu bitirmeye yetmedi.

Sırada mortgage sağlayıcısı iki dev şirket Fannie Mae ve Freddie Mac vardı.

Bu şirketlerin sermayesinin yarısı kamuya aitti ve 13 trilyon doları bulan ABD mortgage piyasasının yaklaşık 5.3 trilyon dolarlık kısmı bu iki şirket üzerinden yapılmıştı.

Bu şirketler, geçtiğimiz ay içinde çok zor durumda kaldı.

Çünkü nakde sıkışmışlardı ve yapmaları gereken ödemeleri yapamıyorlardı.

Bunun üzerine Amerikan Hazinesi bütün finans sisteminin çökmesini önlemek için önceki hafta sonu bu iki şirkete el koydu.

LEHMAN'IN BATIŞI

Üstlenilen bu maliyet de sorunu çözmeye yetmedi.

Adı üzerinde en çok spekülasyon yapılan, "batacak" denilen banka, ABD'nin dördüncü büyük bankası Lehman Brothers idi. Arkasından bir başka yatırım bankası Merrill Lynch ve dünyanın en büyük sigorta şirketi AIG'nin adı geçiyordu. ilk kurban Lehman oldu.

Yılbaşında kurtulma ümidi güçlü olsa da, işler Lehman'ın istediği gibi gitmedi.

Banka sorunlu varlıklarını karşılayacak sermayeyi verecek kimseyi bulamadı.

Son bulunan çözüm, bankanın para eden varlıklarını satmak, oradan gelen parayla sorunlu aktiflerin bir bölümünü karşılamaktı. Hatta Wall Street'in diğer büyük bankaları da elini taşın altına koymaya hazırdı. 10 büyük banka bir araya gelecek, Lehman'ın para etmeyen tahvillerini kendi üstlerine alacaktı.

Ancak, tüm alıcılar ABD Hazinesi'nin de devreye girerek sorunlu aktiflerin para etmemesi halinde kaybı telafi edecek bir garanti vermesini istiyordu.

Ama seçimlere iki ay kalmasının da etkisiyle Amerikan Hazinesi bu garantiyi vermedi.

Kurtulma ümidi kalmayan 158 yıllık Lehman Brothers, önceki gün iflas etti.

ASIL BÜYÜK SORUN AIG

Aynı gün, adı üzerinde kara bulutlar dolaşan bir başka yatırım bankası, Merrill Lynch de 50 milyar dolara Bank of America'ya satıldı. Böylece Merrill fırtınayı sadece sahiplik değiştirerek atlatmayı başardı.

Ancak, asıl sorun sigorta devi AIG'de çıktı.

Dünyanın en büyük sigorta şirketinin kendini kurtarabilmek için ilk etapta 30-40 milyar dolar arasında sermaye bulması gerekiyordu.

Fırtınanın ortasında kimse bu parayı vermedi.

Paranın gelmeyeceği anlaşılınca, bu kez devreye şirketlerin yatırım yapılabilirliğini ölçen kredi derecelendirme kuruluşları girdi. Üç büyük kredi derecelendirme kuruluşu S&P, Moody's ve Fitch, önceki gece aynı anda AIG'nin kredi notunu ikişer kademe birden düşürdü.

Bu, AIG'nin sermaye bulmasının iki kat zorlaşması anlamına geliyordu.

Çünkü şirket, artık yatırım yapılabilir düzeyin altında; tehlike çanlarının çaldığı bir döneme girmişti.

Böylelikle AIG'nin bulması gereken para 75 milyar dolara çıktı.

Şirketin hisse senetleri bir gecede yüzde 62, iki günde yüzde 90 düştü.

BANKA TEMİNATLARI ERİYOR

Asıl büyük sorunu ise AIG'nin aynı zamanda tahvil sigortacısı olarak çalışmasıydı.

Yani diğer Amerikan bankaları da kredi sahiplerinden geri alamama ihtimaline karşılık tüm alacaklarını getirip AIG'ye sigortalatmıştı.

Eğer bankanın verdiği ev kredisi geri ödenemezse bunun önemli bir bölümünü AIG bankaya ödeyecekti.

Şimdi AIG'nin batma noktasına gelmesi, bankaların ödenemeyen krediler için ayırdıkları karşılık miktarının da artması anlamına geliyor.

Bir başka deyişle, tüm bankaların yeniden sermaye artırması gerekecek.

Bugün dünya çapında yaşanan büyük krizin perde arkasındaki en büyük tehdidi şu an için bu oluşturuyor.

Ancak AIG'nin kurtarılması halinde de sorunların tamamen çözüleceğini söylemek oldukça güç.

Çünkü sırada zor durumda olduğu konuşulan diğer bankalar var...

Gazeteport

Bu haber 832 defa okundu.