Petroldeki oyun: Kime yaradı?

24 Temmuz 2008 19:35 tsi
Petrol fiyatlarının kısa bir zaman aralığında 150 dolar seviyelerine varan yükselişinin iç yüzünde ne var? Bu durum kime ne kazandırdı, ne kaybettirdi? Fevzi Öztürk, petroldeki oyunun "kime yaradığını" yazdı...

Fevzi Öztürk / Dünya Bülteni

Petroldeki oyun kime yaradı?

Dünya piyasalarını etkisi altına alan küresel krizin ABD üstünden patlak vermesinin ardından neredeyse bir sene geçti. Başta ABD Merkez Bankası (FED) olmak üzere gelişmiş ve gelişmekte olan Merkez Bankaları'nın aldıkları önlemler, emtia fiyatlarında yaşanan sert yükselişler, borsa endekslerinde yaşanan düşüşler, global enflasyonist baskı ve yükselen petrol fiyatlarının yol açtığı tahribatın tartışmaları sürüyor.

Şüphesiz bu tartışmaların en büyüğü petrol konusunda yapıldı ve yapılmaya da devam ediyor. Petrol fiyatlarının birçok ekonomik parametreyi doğrudan etkilemesi tartışmaların da şiddetini artırıyor.

Fiyatların yükselmesi bir tezattı ancak!

Altında yatan sebep her ne olursa olsun petrol fiyatlarının 150 dolar seviyelerine varan yükselişi bir tezattır. 2008 yılı boyunca dünya ekonomisinde yavaşlamanın yaşanması ve büyüme beklentilerinin aşağı yönde revize edildiği bir ortamda petrolün tarihi rekorlar kırması bir tezattan başka bir şey değildir. Ancak unutulmamalıdır ki birçok fiyat hareketi tezatlıklar sonucu oluşmaktadır ve petrolde bu tezatlığın gölgesinde zirve yapmıştır. Dünyanın en önemli emtiasının fiyatı zirve noktasında (143 dolar) geçen yıldan bu yana iki kat arttı. Petrol fiyatları reel olarak 1979'daki ikinci petrol krizindeki tepe noktasından yüzde 25 daha yükseğe ulaştı.

Suçlular kim?

Petrol fiyatlarının soluksuz yükselmesi sonucunda karşılıklı suçlamalar, üreticiler ve tüketiciler tarafından peş peşe yapıldı. Bugüne kadar üreticiler, spekülatörleri ve düşük dolar yüzünden ABD hükümetini suçlarken ABD hükümeti de fiyatların düşmesi için üreticilerden üretimi artırmalarını talep etti.
Petrol ihraç eden ülkeler birliği (OPEC), petrol üretiminin dünyanın enerji ihtiyacını karşılayacak seviyede olduğunu ve fiyatlardaki rekor yükselişin başka faktörlere bağlı olduğunu sürekli savundu. OPEC'e göre enerji talebi 2030'a kadar yüzde 50'nin üzerinde artış gösterecek ve petrol bu talebin yüzde 80'ini karşılamaya devam edecekti, yani arzda sıkıntı yoktu.

Fiyatların spekülasyon yoluyla yükseltildiği genel kanaat olmasına rağmen en büyük sürprizi "büyük spekülatör" George Soros yaptı. Kendisi de "tescilli bir spekülatör!" olmasına rağmen, petrol fiyatlarındaki hareketleri rahatsız edici bir spekülasyon olarak nitelendirdi.

Siyasi risk unsurunun ön plana çıkarılması da şüphesiz yükselişi kolaylaştırdı. Orta Doğu ve Afrika'da petrol arzı için risk oluşturan gelişmelerin yaşanması da, petrol piyasalarındaki fiyat artışlarında etkili oldu.

Petrolde parayı kim kazanıyor?

Yükselen fiyatlar karşısında net petrol ithalatçısı ülkeler cari açık konusunda sıkıntı yaşarken petrol ihraç eden ülkelerde ise ciddi fon fazlaları oluşmaya başladı. IMF, Dünya Ekonomik Görünüm raporunda 2008 yılına yönelik büyüme beklentilerini global ve ithalatçı ülkeler için sürekli aşağı yönde revize ederken, petrol ihraç eden ülkeler için çıta sürekli yukarı kaydırılıyor.

Dünya Bülteni okuyucuları için petrolde oluşan bu tatlı kâr paylaşımını daha önceki yazılarımızda açıklamaya çalışmıştık. Üreticilerin yanı sıra batılı çok uluslu petrol şirketleri de kârlarını katlamaya devam ediyorlar. Üreticilerin bağlantıları sebebiyle zaten oluşan fonlar bir şekilde bu çok uluslu şirketlerin merkezlerinin bulunduğu ülkelere kayacak. Yani ABD ve diğer batılı ülkelere…

Olayın birde borsalarda gerçekleşen kısmı var ki orada da aşağıdan alıp yukarıdan satanlar ya da yukarıdan açığa satış yapanlar bu işten kazançlı çıkacaklar. Ancak bunların kazandıkları paralar yukarıdaki miktarların yanında çok küçük kalmakta.

Fiyatlar neden düşüyor? Vurgun bitti mi?

Petrol fiyatlarının 11 Temmuz'daki rekor fiyatın ardından bugün yüzde 17 düşüşle 124 dolar seviyelerine indiğini görüyoruz. Arz ve talep dengesinde önemli bir değişiklik olmaması ve fiyatların 120 dolar seviyelerine çekilmesi spekülasyon tezini doğrulamakta. Emtiada fiyat yükselişini savunanların arz talep faktörlerini öne çıkarmaya halen çalıştığını söyleyebiliriz. Ancak unutulmamalıdır ki teknoloji balonunu şişirenlerde aynı tezi savunuyorlardı. Daha sonrasında teknoloji şirketlerinin senetleri yaptıkları aşırı primi fazlası ile vererek pul haline dönmüşlerdi.

Tamda fiyatların aşağı yönde hareketlendiği noktada, ABD senatosu enerji piyasalarında spekülatif hareketleri engellemek için kanun tasarısını görüşmeye aldı. Fiyatların daha da düşmesi için petrol aramaya getirilen sınırlamaların kaldırılmasını talep ediyorlar. (ABD'de petrol arama faaliyetleri sınırlıdır. Yeraltında bulunan kendi rezervlerine çok fazla dokunmak istemiyorlar. Nasıl olsa petrolün bol olduğu coğrafyada egemen güç durumundalar… Belki bir gün kendi rezervlerine ihtiyaç duyarlar!)

Borsalarda işlem gören petrol kontratlarının verileri de petroldeki oyunun en azından şimdilik! durduğunu gösteriyor. Ham petrol fiyatlarının belirlendiği NYMEX vadeli işlemler borsasında petrol şirketleri, rafineriler ve kurumsal yatırımcıların piyasadan çekilmesiyle açık pozisyon sayısı son 17 ayın en düşük düzeyine indi. Dünyanın en büyük vadeli işlemler piyasası olan ve ham petrol ve diğer hammadde fiyatlarının belirlendiği NYMEX'te (Newyork Mercantile Exchange) kapatılan açık pozisyonların çoğunun alım yönünde olduğu ve yüksek fiyatlar nedeniyle özellikle fonların açık pozisyonlarını kapattıkları dikkat çekmekte. Açık pozisyonlar 21 Şubat 2007´den beri görülen en düşük düzeye geriledi.

Dünyanın motorunu hareket ettiren bu emtianın bundan sonraki hareketleri merakla bekleniyor. Petrol konusunda herkesin söyleyeceği bir şeyler var. Enerji uzmanlarının, siyasi stratejistlerin, ekonomistlerin… Aslında petrolde uzun vadeli sağlıklı bir analiz için hepsinin görüşlerinin bir arada değerlendirilmesi gerekiyor. Biz bizimle ilgili kısma dönersek;

Fiyatlardaki düşüş devam edebilir. Eğer petrol düşecekse, bu diğer emtialara sıçrayarak onların fiyatlarını da aşağı çekecektir. Kısa vadede petroldeki oyunun şimdilik sonuna yaklaşılmış gözüküyor.

Bu haber 972 defa okundu.