Orta-Asya'da ilk cami kaç yıllık?

5 Temmuz 2008 23:12 tsi
İslam'ın Orta Asya bölgesinde yayılmaya başladığı ilk dönemlerinde yapıldığı tahmin edilen bir cami kalıntısı bulundu. Bu 8. asrın benzersiz kalıntısı, bölgede İslam kültürünün ne zaman başladığı tartışmasına cevap verecek.

Yaklaşık bir yıl önce Almatı A.H.Margulan Arkeoloji Enstitüsü uzmanları, Kazakistan'ın Cambıl bölgesinde kazı çalışmaları yaparken, Taraz şehrinde benzersiz bir tarihi kalıntıya rastladı.

Şehrin merkezinde 3 numaralı rabad (kenar mahalle) alanında, Karahan mozolesi yakınında, arkeologlar tarafından tarihi bir cami kalıntısı bulundu. Sekizinci yüzyılda yapıldığı anlaşılan caminin, İslam'ın Orta Asya bölgesinde yayılmaya başladığı ilk dönemlerinde yapıldığı tahmin ediliyor.

Eski yapının genişliği 19, uzunluğu ise 21 metreyi buluyor. Kuzey ve güney duvarları 2,5 metre kalınlığa sahip, doğu ve batı duvarlarının kalınlığı bir ile iki metre arasında değişiyor. Duvarlar tamamen tuğladan yapılmış.

Rabad, Orta Asya ve Perslerde 7 ve 8. asırlarda zanaat ve ticaret merkezi olarak meşhurdu. Rabad şehristana bitişikti. 9 ve 10. asırlarda ise Rabad, doğunun ekonomik ve politik hayatının merkezine dönüştü.

Mihrab kıble tarafına yönlendirilmiş durumda. Uzmanlar Taraz camiinin, daha önceki Nestaryan veya Manihey kilisesinin temelinde kerpiç ve paskalya bloklarından kurulduğunu tahmin ediyor. Kalıntılar arasında pilonlar (yarı kolonlar) bulunmuştur. Doğu tarafında dua edenlerin oturduğu sofa bulunuyor.

Arkeologlar, caminin yanında o zamanların zengin şehirlilerin evlerinin olduğunu varsayıyor. Bunu kazılar sırasında bulunan ev eşyaları, paralar kanıtlıyor. Tarihçi R.Burnaşeva tarafından yapılan numizmatik analizler neticesinde, paraların yapılış etapları belirlenmiş. Burada 7 ve 10. asırlardaki 'Kayuan Tyunbao' örneğindeki Çin paraları, 8. asırda yapılmış Türgeş paraları ve 11.inci asırdan önce değiş tokuş aracı olan Karahanlı paralarına rastlanmış.

Bu değerli tarihi eser, Kazakistan'da bir ilke de vesile oldu. Şöyle ki ülkede ilk kez arkeolojik kazılarda yapılan harcamalar devlet tarafından değil halk tarafından gönüllü olarak karşılandı.

Kazı çalışmalarının sponsorluğunu Elman Nuriyev ve Emil Abdraşitov kardeşler yaptı. Çalışmaların tümüne 67 milyon tenge, ortalama beş yüz bin Amerikan dolardan fazla para harcandı.

Eski Taraz anıtları Tarihi ve Kültürel Müzesi Müdürü Taken Moldakınov; 'İlk defa ülkede, arkeolojik kazıları ve eski anıtların onarımını destekleyen hamiler bulundu. İnsanlar gerçekten buraların tarihinin canlandırılmasını arzuluyor. Bir uzman olarak, arkeoloji ve kazıları finanse etmenin riskli bir iş olduğunu söyleyebilirim. Sonuçta mali giderler boşuna yapılmış olabilir. Zaman ve emek talep eden bu tür kazıların sonunda eski yapının zamanımıza kadar saklanmadığı veya beklenen tarihi değere sahip olmadığı ortaya çıkabilir.

Geçen sene arkeologlar tarafından bulunan, Orta Asya İslam tarihinin ilk dönemine ait camiye gelince, bu 8. asrın benzersiz kalıntısı, bir eski dönem sanat eseridir. Buluntu, Orta Asya'da İslam kültürünün ne zaman başladığı konusunda tarihçiler arasında yaşanan tartışmaya belirli bir cevap verecek olması hasebiyle de değerlidir. Kazılar, eserin 8. asrın başlangıcında yapıldığını ortaya koyuyor.' Diyor.

Taraz'da bir sene önce kazılarda bulunan ve onarılan eski cami, kısa zamanda tarihe dokunmak isteyenlerin kutsal ziyaret yerine dönüştü. Cami imamı Baymurat oğlu Bazarbay, esas görevleri dışında her gün, dünyanın çeşitli ülkelerinden gelen misafirlerle de ilgilenmek zorunda kalıyor.

Baymurat gazetecilere; 'Görüyor musunuz? Bu misafir defteridir. Burada, bir sene içerisinde camiyi ziyaret edenlerin kayıtları yapılmıştır. İnsanlar bu tarihi eserle ilgili haberi televizyondan görmüş, internetten okumuş veya başka medya kaynaklarından öğrenmiş. Cami hatta rüyalara bile girmeye başladı. İlginçtir geçenlerde bir kadın camiyi rüyasında görmüş, sonra kalkıp ziyaretine geldi.

 

Cami farklı devletlerden gelen ziyaretçilerin de uğrak yeri oldu. Japonya, Hollanda, İtalya, Fransa, Avusturya, Almanya, Pakistan, ABD ve Rusya'dan konuklar burayı ziyaret ettiler. Bu, Kazakistan'ın ve Orta Asya'nın en eski camisini ziyaret edenlerin tam listesi değildir.' Diyor.

Camiyi iki defa ziyaret eden Kazakistan Müslümanları Dini İdaresi Başkanı Baş Müftü Abdusattar Hacı Derbişali ziyaretçi defterine; 'Taraz, Kazakistan'da İslam'ın kültür merkezi sayılabilir. Büyük bir ihtimal ki Kahire'deki Baybars Medresesinin ilk manevi üstadı olan, Kazakistan'ın ünlü manevi şahsiyeti Hibatulla at-Tarazi burada bulunuyordu.' Diye yazmış.

 

Eski para kalıntıları dışında, burada Kuran sahifeleri de bulunmuş. Günümüze kadar kalabilmiş olan yazılı Kuran parçaları, eski kültüre değer veren herkesin onları yerinde görebilmesi için camide saklanıyor.

Halen restore edilmekte ve tekrar kubbesi yapılmakta olan eser, Taraz'daki ilk açık hava müzesi konumunda. Burada bin sene önce kılınan namaz ve edilen dualar, yakında tekrar bir kubbe altında yapılacak.

Arkeologlar, mimarlar ve restore uzmanları, aslına uygun materyaller hazırlamak, bina temellerini katmanlaşmak, tarihi kalıntıların dönemlerini belirlemek ve sağlam kalan duvarları birleştirmek için sıvı enjekte edilmesi gibi konularda büyük ilmi araştırma ve çalışmalar yapmış.

Yapının bünyesini belirleme analizi, yapının kerpiç ve ahşaptan yapılmış olduğunu gösteriyor. Binanın ahşap parçaları, sonuncusu 13. asırda meydana gelen iki yangın sonucunda tamamen yok olmuş.

O dönemde Nayman boylarının ve Küçlük Hanın tahrip edici hareketleri, Karahanlıların bütün kalıntılarını yok etmeye yönelikti. Naymanlar Taraz'da Karahanlılardan kalan bütün camileri yakmış ve din adamlarını idam etmişti.

Ancak günümüze kadar asıl kolonların temelini oluşturan iç taş ocağı korunabilmiş. Halen eski camii temelleri ve duvarı üzerindeki kubbenin restorasyon çalışmaları sürdürülüyor.

aydoğan kalabalık-dünya bülteni

Bu haber 1,510 defa okundu.