Global gıda krizinin sebepleri neler?

1 Haziran 2008 17:53 tsi
Yaşamın en temel ihtiyaçlarından gıdada dünyada derin bir kriz yaşanıyor. Fikret Ertan bu krizin beş nedenini sıralarken, dünya liderlerinin katılacakları Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı zirvesinden çıkacak sonuca dikkat çekiyor. İşte krizin s

Fikret Ertan/Zaman

Global gıda krizi

Bugün dünyada iki temel maddede büyük fiyat artışları var: Petrol ve gıda ürünleri.

130 dolar/varil civarında seyreden petrol fiyatlarının önümüzdeki dönemde daha da yükseleceği (200 dolar/varil) tahminleri yapılırken gıda ürünlerinde de son iki yıldır görülmedik artışlar yaşanıyor.

Mısır, pirinç, hububat, et, süt, yağlık tohumlar gibi temel gıda ürünlerindeki artışlar sebebiyle son aylarda 37 ülkede iç karışıklıklar çıkmış, insanlar sokağa dökülmüş durumda. Böylece, petrolden sonra gıdadaki artışlar da dünyanın istikrarını tehdit eder hale gelmiş bulunuyor. Artışların sebeplerine gelince; bunları 5 maddede özetlemek mümkün:

1- Özellikle petrol fiyatlarındaki muazzam artışlar geçen yıldan bu yana gıda ürünleri üretim maliyetlerine yansımış bulunuyor. Bu çerçevede mesela gübre yüzde 70, traktör ve diğer tarım makinelerinin kullandıkları yağ ve yakıt yüzde 30 civarında zam görürken tarım zararlılarıyla mücadelede kullanılan ilaç ve benzeri maddelerde de büyük fiyat artışları görülüyor.

2- Dünya nüfusunun artması ile birlikte otomatik olarak artan gıda ürünleri talebi. Ayrıca buna gelir düzeyleri yükselen Çin, Hindistan gibi ülkelerin eskisine göre daha çok et, yumurta, süt ve ürünleri gibi hayvanî gıda ürünleri tükettiklerini ve bunun da mesela buğday arzına büyük etkisi olduğuna da işaret etmek gerekiyor. Nitekim hayvanî gıdaya olan talep toplam buğday üretiminin yaklaşık yüzde 30'unun yem olarak kullanılmasına yol açmış bulunuyor.

3- Son birkaç yıldır dünya çapında yaşanan kuraklığın tarım üretimini azaltması. Özellikle dünyanın önemli buğday üreticileri olan Ukrayna, Avustralya ve Kuzey Afrika'daki kuraklık sonucu global buğday stokları bugün görülmedik miktarda düşük durumda.

4. Biyo-yakıt üreticilerinin son yıllarda tarım arazilerini daha çok kullanmaya başlamaları ve bunun sonucunda ortaya çıkan rekabet. Büyük tarım birimleri olan Amerika ve Avrupa Birliği'nin biyo-yakıt üretimini desteklemeleri sonucu önemli miktarda tarım arazisi bunlara tahsis edilmiş bulunuyor ve bu da şüphesiz tarım üretiminin azalmasına yol açıyor. Bir örnek vermek gerekirse bu yıl Amerika'da ekilen toplam mısır miktarının en az yüzde 30'unun biyo-yakıt üretimine gideceği tahmin ediliyor.

5- Spekülatif sermayenin son yıllarda tarım ürünleri ticaretinde görülmedik ölçüde rol oynamaya başlaması. Daha çok kâr peşinde koşan büyük yatırım bankaları bir süredir tarım ürünleri endeksi fonlarını devreye sokarak fiyatlar üzerinde etkili olmaya başlamış bulunuyorlar. Bunun sonucu da fiyatların belli bir kısmı arz-talep dengelerine göre değil spekülatif dürtülerle belirleniyor elbette. Yine bu konuda da bir örnek vermek gerekirse, spekülatif sermayenin tarım fonlarının 4 yıl önce 10-15 milyar dolar civarında olduğu; ama bugünlerde bu fonların en az 150 milyar dolara çıktığı söylenebilir. Ayrıca, Amerikan finansının merkezi Wall Street'te işlem gören yatırım fonlarının Amerika'nın buğdaydaki vadeli işlemlerinin yüzde 40'ına, mısırda da en az 20'sine sahip oldukları da bildirilirken, bu spekülatif hareketin ne kadar güçlü olduğunu da açıkça ortaya koyuyor.

Sebepler aşağı yukarı böyle; ama hangisinin artışlarda ne kadar veya hangisinin hangisiyle bir araya gelerek ne kadar belirleyici olduğu konusunda görüş ayrılıkları var. Zaten böylesine karmaşık bir artış fenomenini tek bir sebebe bağlamak da anlamsız olur.

İşte bu sebeplerin yol açtığı durum önümüzdeki hafta Roma'da yapılacak bir dünya gıda zirvesinde masaya yatırılacak. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı FAO'nun düzenlediği bu zirveye dünya liderleri katılacaklar.

Bugün dünyanın en önemli meselelerinden birisi haline gelen gıda ürünlerindeki krizin çözümü konusunda FAO ve liderler bakalım ne önerecekler?

Bu haber 537 defa okundu.