İşte pirinci, buğdayı mıncıklayan abiler!

26 Nisan 2008 10:02 tsi
Gıda fiyatları artıyor. Gelişmekte olan ülkeler isyan içinde; hem korkuyor, hem kızıyor. Prof. Dr. Tayfun Özkaya bu suçun sorumlusunu teşhis etti: Olağan şüpheliler! iyibilgi özel

Pirinç, buğday başta gıda fiyatlarının artışını birkaç vurguncuyu (spekülatör) lanetleyerek veya onları yetkililere ihbar ederek önleyemeyiz. Dahası neo-liberallerin iyice şaşırdıkları da söylenebilir. Çünkü spekülasyon liberal anlayışa ters düşmez. Onların anlayışına göre spekülasyon faydalıdır, aslında olmayan güya “serbest piyasanın” işlemesine hizmet eder. Neyse, ideolojilerini öğretmek bize düşmez. Gıda fiyatlarındaki artış küresel bir olay ve biraz karmaşık. Tek bir nedenle açıklanamaz. Ancak hemen söyleyelim ki, Türkiye’deki artışların dünyadaki artışlardan çok daha hızlı olduğunu izliyoruz. Yıllardır Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)’ni küçültmek için bize akıl öğreten Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonunu (IMF) dinlemenin sonu budur.  Örneğin TMO on yıl kadar önce Türkiye pirinç üretiminin yüzde 20’sini satın alıyordu. Şimdi ise yüzde 2’ler düzeyinde alım yapan, elindeki ürünü özel sektöre veren bir TMO ile bu spekülatörlerin oyunlarına engel olamazsınız. Sıfır gümrük ile buğday ithalini özel sektöre emanet ederseniz, daha ne bekliyorsunuz? Yeterli buğday, pirinç alıp önce çiftçiyi, daha sonra onların elinden ürün çıktıktan sonra ise tüketiciyi korumayan bir devlet olsa olsa önce Amerikan tahıl devlerini daha sonra ise yerli spekülatörleri destekliyor demektir.

Olayın tetiklenmesinde ABD’nin dünya patronluğunu sürdürme kaygıları önemli oldu. ABD’de mısır üretiminin son birkaç yıldır beşte biri etanol üretimine gidiyor. Etanol bildiğimiz alkol. Bu ise benzin yerine kullanılıyor. Bu politikayı destekleyen George W. Bush’tur. ABD Irak petrollerine el koydu ama Irak’taki varlığını garantili görmüyor. Etanol üretimi ile Ortadoğu petrollerine bağımlılığını azaltmaya çalışıyor. Brezilya’yı da şeker kamışından etanol üretmeye teşvik ediyor. Temelde ABD hegemonyasını sürdürmeye dayanan bu strateji doğayı koruyoruz diye pazarlanıyor. Aslında ABD Tarım Bakanlığı’nın bir raporu bile mısırdan elde edilen etanolün aslında doğayı koruma bağlamında hiç de bir işe yaramadığını ortaya koyuyor. Çünkü mısır üretiminde de petrol kullanılıyor. Kimyasal gübre ve ilaçların da çoğunun petrolden üretildiğini unutmayalım. Mısırdan etanol üretirken de enerji kullanıyorsunuz. Bir depo etanolü üretmek için gereken tahılın bir kişinin bir yıllık yiyeceği olduğu hesaplanıyor. Brezilya’daki şeker kamışına dayalı etanol ise enerji hesabında daha iyi ise de yeni tarım alanları açmak için yağmur ormanlarının yakıldığı biliniyor. Bu ise yeni bir felakete gidiş demek. Mısır; hayvan yemi, insan yiyeceği ve mısır şurubu üretiminde kullanılıyor. Etanole giden üretim arttıkça, mısır fiyatı artıyor. Mısır ekim alanı artınca buğday ekim alanları azalıyor. Bu defa buğday fiyatları da artıyor. Mısır, buğday fiyatları artıkça pirinç fiyatları da bundan etkileniyor.

Endüstriyel tarım dediğimiz kimyasal gübreye, ilaca dayanan tarım sistemi petrolle çalışıyor. Adeta biz petrol yiyoruz. Bu ise tarım topraklarının verimsizleşmesine yol açıyor. Otomobillerin artışı, tarım topraklarının işgali vb. birçok olay küresel ısınmanın da etkisi ile dünya buğday ve pirinç stoklarının her yıl biraz daha azalmasına yol açıyor.

Çin ve Hindistan’da orta sınıfların refah artışı daha fazla pirinç ve et tüketimine yol açıyor. Daha çok et tüketimi ise hayvan yemi için daha çok mısır ve buğday kullanılması demek. Hâlbuki gelişmiş ülkelerde hayvansal ürün tüketimi sağlıklı beslenme için gereken düzeyin tam üç misli iken gelişmekte olan ülkelerde tüketim ihtiyaca eşit. Tabii bu verdiklerimiz ortalama rakamlar. Yoksa ABD’de bile milyonlarca insan aç. Diğer yandan petrol fiyatları arttıkça endüstriyel tarımda üretim maliyeti artıyor. Ürünleri taşımak için de gene daha fazla masraf yapılıyor. Türkiye dâhil birçok ülkede gümrükler Dünya Ticaret Örgütü’nün, Dünya Bankası’nın ve IMF’nin etkisi ile düşürüldü. Üretimi teşvik eden sistemler yıkıldı. Tarımsal devlet kuruluşları, işletmeleri özelleştirildi. Kısacası ABD pirincine, buğdayına muhtaç bırakıldık. ABD tahıl devleri devletin desteği ile Amerikalı çiftçiden ucuza kapattıkları buğday ve pirinci yüzde 26 dampingle satıyorlar. Yani iç pazardaki maliyetinin altına satıyorlar. Damping aslında Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)’ne göre yasak. Ancak nerede ise ülkeler ABD’yi şikâyet etmeye çekiniyorlar. Aynı ABD, Türkiye yerli pirincini biraz korumaya kalkınca hemen DTÖ’ye şikâyet etmiş idi.  

Bütün bu saydıklarımız gıda krizinde önemli etmenlerdir, ancak son bir konu var ki, bu görülemez ise olay çok eksik kalır. Bu da finansal fonların tarım ürünlerine kayışıdır. Dünyada çoğu gelişmiş ülkelerde oturan ve elini hiç buğdaya veya pirince değdirmeden borsalardan bilgisayarlarının başında gelecekte gerçekleşecek alımlar ve satışlar yapanlar var. Konut borsası artık işe yaramıyor. Bunlar da yeni av alanları olarak gıda ürünlerini seçtiler. Bu çevreler koşullar uygun olduğunda istedikleri rüzgârı estirebiliyorlar.

Bütün bu sorunlar küreselleşme adına bir avuç yerli yabancı para babasının toplumlarımıza dayattıkları zorbalıkların sonucudur. Serbest piyasa diye devlet kuruluşlarını özelleştirip yerine Amerikan gıda tekellerinin hegemonyasına yol açan, köylünün tohum satmasını yasaklayan bu anlayışın gelip tıkandığı nokta budur. Şimdi gelişmekte olan ülkelerde halk protestoya başlayınca korkudan soğuk terler döktükleri anlaşılıyor. Acele bir şeyler yapmaları gerekiyor. Ama ne yapacaklarını bilemiyorlar.          

Prof. Dr. Tayfun Özkaya
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

Bu haber 3,758 defa okundu.