Fransız-Türk laikliğinin farkları

3 Mart 2008 15:16 tsi
Otoriter laikliğimizi Fransa'ya borçluyuz. Fransa'da düşünce tarihi dersleri veren Maurice Barbier Sabah gazetesine verdiği röportajda "Türkiye'nin laik karakteri olduğu bildirildi. Ancak bu kavramın Fransa'daki gibi bir tanımı yapılmadı" diyor.. Ba

Belkıs Kılıçkaya/Sabah

'Türkiye yarı laik, din devlet kontrolünde

Türkiye'yi "yarı laik" diye tanımlıyorsunuz.

Mustafa Kemal 1924'te devleti dinden kurtardı, din karşısında bağımsızlaştırdı. Bu manada devlet laik. 1924'te İslam devletin diniydi, 1928'de bu durum da kaldırıldı. 1937'de anayasada "laik" kelimesi kullanıldı. Neticede laik karakteri olduğu bildirildi. Ancak Fransa'daki gibi, bu kavramın tanımı yapılmadı. Yarı-laik çünkü, devlet din üzerinde kontrolünü sürdürüyor. İmamların maaşını ödüyor, din eğitimine de bir şekilde müdahale ediyor. İslamın suni yorumunda din adamları sınıfı yok, dolayısıyla Hıristiyanlıktaki gibi bir kilise ve onun mal varlıkları da söz konusu değil. Yarı-laiklik Türkiye'ye daha uygundur belki, bilmiyorum. Ayrıca Hıristiyanlık ve İslam tarihindeki en büyük fark, birinde Roma'dan bu yana devlet ve kilise ayrı büyüklükler olarak var olmuştur. İslam da ise, ya İslam devletin, ya devlet İslamın bir parçası olmuştur. Türkiye tarihi mirasla devam ediyor. Avrupa Birliği'ne de bu şekilde girmesinde sakınca yok. Ama biraz daha dinlerin özgürlüğüne saygılı olmalı. Bazen gücünü istismar ediyor gibi. Daha yumuşak üsluplar geliştirebilir. Üniversiteli öğrenciler, yetişkin insanlardır, türban takmayı istiyorlarsa taksınlar. Bazı anlar ve bazı alanlar da, sert bir yaklaşım yerine yumuşak bir bakış gereklidir ve daha olumlu sonuçlar verir.

Fransa'da 'ayrılık laikliği'

Anglo-Sakson ülkelerin sekülarizmiyle, Fransa'nın laikliği arasında ne farklar vardır?

Sekülarizmde genelde devlet dinden bağımsızdır, bu manada laiktir, İngiltere ve Hindistan'da olduğu gibi. Ama devlet dinden ayrılmamıştır, devlet bir ya da birçok dini finanse eder. Fransa'da agresif bir mücadelenin sonucudur, ayrılık kendiliğinden gelişmemiştir. Tarafsızlık laikliğinde, dinlere saygının da altı çizildiği için, mücadeleye, çatışmaya gerek yoktur, dini çoğulculuk anlayışı geçerlidir. Bir üçüncü durum da Amerikan laikliği... Bu bir ayrılık laikliğidir. Amerika'daki laiklik dünyada çatışma ve mücadele olmadan ortaya çıkan tek örnektir.

Fransa'yı Avrupa'daki en laik ülke diye tanımlıyorsunuz...

Fransa'nın farkı, ayrılık laikliğini gerçekleştirmesidir. 4'ünde ayrılık aşağı yukarı gerçekleşmiştir. Tam değil, İtalya ve İspanya'da bazı kurumsal bağlar var. İtalya'da şu veya bu kiliseyle anlaşmalar vardır, İspanya'da da, öngörülen bir takım ilişkiler var. Belçika'da Napolyon dönemine benzer bir laiklik vardır, devlet dinden bağımsızdır, dinleri tanır, finanse eder. Almanya'da da biraz böyledir. Tarafsızlık laikliği geçerlidir. Devlet tarafsızdır, ama resmi ilişkisi vardır farklı kiliselerle. Yunanistan'da ise laiklikten söz edemeyiz. Ortodoks kilisesi devlet kilisesidir, yani devlet din sahibidir. İngiltere, Danimarka da benzer Yunanistan'a.

'Bizde sistemin farkı laikliği tanımlaması'

Demokrasi ve laiklik

Edgar Morin, "Laikliğin erdemi çoğulculuk içindedir' diyor. Sizse, laikliğin çoğulculukla tanımlanamayacağı görüşündesiniz. "İnsan hakları ve laiklik birbiriyle ilişkili değildir" demek mi istiyorsunuz?

Bu ikisi elbette birbirinin ortağıdır, birbirleriyle iç içedir, ama laikliği çoğulculukla, insan haklarıyla tanımlayamazsınız. İnsan haklarıyla laiklik arasında bir ince bağ vardır. Ama bunlar insan haklarıdır, laiklik ise bireyi değil esasen devleti ilgilendirir. Okulu içerir, ahlakı da içerebilir. Ama esasen devleti... Devlet de insan değildir. İnsan hakları ve laiklik arasında ilişki kurmak sempatik bir şey ama doğru değil. Ayrıca bir ülke laik olabilir ve demokratik olmayabilir.

"Ayrılık laikliği" ve "tarafsızlık laikliği" diye iki laiklikten söz ediyorsunuz. Nedir farkları?

Bu ikisinin farkı ince ama gerçektir ve sonuçları farklıdır. İki ayrı anlayış sonucu iki ayrı laiklik vardır. İlki 1905'deki ayrılık laikliğidir, ayrılık olarak tanımlanır ve devletin dini ve onun adamlarının ücretlerini ödemeyi reddetmesidir. Tarafsızlık laikliği 1945'ten sonra çıkan bir anlayıştır. 1946'da yapılan anayasada ilk kez "laik" kelimesi göründü, "cumhuriyet laiktir" dendi. Meclis'teki tartışmada iki anlayış fark edildi. "1905 anlayışı yani ayrılık" ve "Devleti tarafsızlığa götüren anlayış". Tarafsızlığı demek, dini özgürlükler demektir. Bu laiklik herhangi bir dine karşı devleti ondan özgür bırakır, ancak devletin de dinler karşısındaki tarafsızlığı sayesinde, dinler özgür kalır. 1958 anayasasında "cumhuriyet laiktir" der ve ekler "bu cumhuriyet bütün dinlere saygılıdır." Ayrılıktan ziyade devletin tarafsızlığı vurgulanmıştır.

Fransa'da dini simgelerin taşınması ve kamusal alan konusu nasıl ele alındı. Bir devlet memuru haç taşıyabilir mi?

İki savaş sırasında birkaç hadise yaşandı, bir öğretmen haç taşıyordu, Danıştay bu durumun yaptırıma tabi olamayacağına karar verdi. Liberal bir tavır izlendi. Ama böyle bir problem de yaşandı neticede. İdari hizmetlerde haç takanları görebilirsiniz devlette, takabilirler. Kabul edilmeyecek olan, esasen devlet okulunun duvarında haçın varlığıdır aslında, ya da öğretmende.

 

Bu haber 569 defa okundu.