İranlı Mollalar kenara itiliyor

28 Şubat 2008 16:36 tsi
Geçtiğimiz ay, yerel seçim konseyi -Humeyni’nin torunu da dahil- din adamlarını, 14 Mart’ta yapılacak olan parlamento seçimleri için aranan adaylar arasından eledi

Washington Post:
Ayetullah Humeyni taraftarlarının, İran’daki Amerika destekli otokrasiyi yıkmasının ardından Humeyni, iktidara dünyanın ilk İslami cumhuriyetini kurmak için çabalamış din adamlarından kurulmuş bir zümreyi getirdi. Bundan yaklaşık 30 yıl sonra ise, bu din adamlarını dikkate almayan, Batı ile daha iyi ilişkiler kurulması ve tedrici olarak daha iyi bir demokrasiye doğru yol alınması taraftarı yeni bir politikacı nesil ortaya çıktı.

Yeni gelenlerin çoğu 50 yaşından daha genç eski ordu komutanları, film yapımcıları, belediye başkanları ve sadece bazıları din adamı. Bunlar, kendilerini devrimin vaatlerini yerine getirmeye ve İran’ı dünyanın önde gelen milletleri arasına sokmaya adamış kimseler. Yükselen nesil, hükümetin iddialı dış politikası ve nükleer politikalarını destekleyen, İran siyasi sisteminin zirvesindeki lider Ayetullah Ali Hamaney’in desteğine sahip.

Geçtiğimiz ay, yerel seçim konseyi -Humeyni’nin torunu da dahil- din adamlarını, 14 Mart’ta yapılacak olan parlamento seçimleri için aranan adaylar arasından eledi. Bu adaylar daha önce de elenmişti; fakat analistler, İran’daki diğer iktidar kurumlarındaki din adamı sıfatlı üyelerin yokluğunun seçimlere bağlanmasının zor olduğunu söylediler.

Emektar bir politikacı ve din adamı olan ve Humeyni’ye dayandırdığı sıfatıyla konuşan Rasul Montajabnia, yeni ekibin, İmam’ın taraftarlarını iktidarın dışına ittiğini söyledi ve ekledi: “Vefasızca icabımıza bakılıyor.”

Analistler, bu din adamlarının tasfiyesinin, yeni neslin en göze çarpan lideri Mahmud Ahmedinecad’ın elini güçlendirmekte olduğunu ve bunun üst lidere daha minnettar ve iç çekişmelere karşı daha az toleranslı daha küçük bir siyasi sınıf ile sonuçlanacağını söylüyorlar.

Siyasi analist ve eski bir gazeteci olan Mehrdad Serjooie, yeni ekibin, sistemin eski koruyucuları olan din adamları ile aynı güç alanına sahip olmadığını, onların devrimden bu yana şöhreti, petrol gelirlerine doğrudan erişimi ve önemli destekçilerinin olmadığını söylüyor ve devam ediyor:

“Eski gruplar daha bağımsız hareket edebiliyordu çünkü kendi içlerinde daha güçlüydüler. Oysa yeni ekip lidere daha bağlı.”

İki hafta önce Hamaney, Ahmedinecad tarafından kanunlardaki açık hükümler görmezden gelinerek parlamentodan geçirilen kararı veto etti. Serjooie’ye göre bu, patronun kim olduğunu gösteren bir işaretti.

Yeni ekip, ortaya çıkışlarının nesle bağlı değişimin bir parçası olduğunu söylüyor. “Geçtiğimiz 30 yıl boyunca İran siyasetinde hep aynı isimleri gördük. Kendilerinin önderlik ettiği devrimden sonra ülke işlerinde kontrolü ele almaları normaldi; fakat içinde bulunduğumuz şu zamanda din adamı sınıfına dahil olmayan gençlerin kontrolü ele almasıdır doğal olan, diyor 2004’ten beri parlamento üyesi ve 37 yaşında olan Said Ebutalib.

Aynı zamanda din adamlarının önemini koruduğuna dikkati çeken Ebutalib, son imam Humeyni’nin de istediği gibi onların rehberliğine ihtiyaçları olduğunu söylüyor. Sonuç olarak bu sadece elbiselerin değişimi, diyor Ebutalib mollaların giydiği elbiseler ve türbana ve genç siyasilerin giydiği takım elbiselere referansla. “Yeni ekip de tıpkı onlar gibi dindar.”

Eğer mollalar 79 devriminde elde ettikleri siyasi çıkışı tekrar kazanma şansını elde edebilirse, analistler, bunun ancak 2005’te Ahmedinecad karşısında seçimleri kaybeden, Humeyni’nin yakinen yardımcılığını yapmış olan eski devlet başkanı Ali Ekber Haşimi Rafsancani liderliğinde olacağını söylüyorlar.

90’lardaki, Rafsancani’nin başta olduğu iki dönem boyunca, Rafsancani’nin grubu Petrol Bakanlığı’nın da arasında olduğu bir çok ekonomik ve siyasi kurumu kontrol etti. 1997’de ise halefi ve din adamı olan Muhammed Hatemi’nin iktidara gelmesine yardımcı oldu.

Şu anda reformistler olarak bilinen Hatemi taraftarları, İran ile Amerika arasındaki bağların kopmasına neden olan 1979’da Tahran’daki Amerikan elçiliği baskınında bulunan öğrenciler gibi bir zamanların devrimcilerini de bünyesinde barındırıyor. Rafsancani’nin siyasi müttefikleri, reformistlerle birlik oldu ve beraberce İslami kuralların dinamik olduğu ve şartlara uyum sağlayabildiği konusunu tartışmaya başladılar. Öte yandan uzlaşı ve ikinci derece demokratik reformlar yoluyla Amerika ile ilişkileri yeniden kurdular. Daha sonra ise iki grup arasında siyasi çatışma baş gösterdi.

Yürütme gücünü ellerinde bulundurmalarına rağmen, Hatemi ve destekçilerinin planlarını gerçekleştirmeleri yargı ve 12 üyeli, yüksek lidere cevap veren bir organ olan Muhafız Konseyi tarafından engellendi. Her ikisi de Amerika ile ilişki kurulması ve dini ya da siyasi olarak değişim karşıtları tarafından hükmediliyordu.

Bu yılki parlamento seçimlerinde yeni ekibe rakip olmak isteyen üyelerin çoğu geçen ay, Hatemi’nin geniş reformist koalisyonundan elendi. Muhafız Konseyi itirazları gözden geçiriyor ve kararını 5 Mart’ta açıklayacak.

Yeni ekibin yolsuzluk, devrimci şevkten yoksunluk ve hatta casuslukla suçladığı Rafsancani taraftarları herhangi bir açıklama yapmasalar da yaklaşmakta olan seçimlerde direnmeme kararı aldılar.

Milli Güven Partisi üyesi ve reformist koalisyonun bir parçası olan Montajabnia “biz, ülkedeki havayı rahatlatmamız, daha fazla özgürlük vermemiz ve uluslararası sahada yumuşama uygulamamız gerektiğine inanıyoruz. Yeni ekip dogmatik ve insanların beklentilerine inanmıyorlar. Bu, ülkenin siyasi yönü üzerine verilen bir güç mücadelesidir” dedi.

Bu mücadele yaklaşık dört yıl önce, çoğunluğunu yeni ekibin temsil ettiği meclisin sürpriz seçimi ile başladı ve Ahmedinecad’ın başkanlık zaferi ile ve bunu müteakip on binlerce tecrübeli devlet yöneticisinin yerlerinden edilmesi ile devam etti.

Bazılarının İran’daki sistem içerisinde hep tali pozisyonlarda yıllarını geçirdi fakat devrimde aktif rol almayan yeni ekip, geleneksel olarak mollalar tarafından elde tutulan önemli pozisyonları devraldılar. Eski bir fizik öğrencisi ve eğitim bakanı vekili olan Gholam Ali Haddad Adel, 2004 seçimlerini takiben molla olmayan ilk meclis başkanı oldu.

Nükleer konularda baş müzakereci olan ve Ali Larijani yerine getirilen molla Hasan Rowhani, İran devlet televizyonunun eski yöneticisi. Larijani, Ekim ayında, molla olmayan ve Ahmedinecad’a yakın bir müttefik olan bir diğer yetkili olan Said Celili tarafından yerinden edilmişti.

Yeni ekip içinde, neredeyse hepsi, İslam’ın katı yorumlanması ile meşhur kutsal şehir Kum’da eğitim görmüş olan birkaç molla var.

Ahmedinejad’ın grubu, İslam ve devrim ilkelerine göre hareket etmek istediğini söyleyen ve kendilerine “ilkeci” diyen yeni ekipte oluşuyor. Çoğu üyesi, 1979’dan sonra devrimi korumak için kurulmuş olan Devrim Muhafızları’nda eski komutan. Diğer üyeleri, benzer ideal ve geçmişlere sahip; fakat bu ilkelerin nasıl uygulanacağı konusunda hükümetle anlaşmazlık yaşayan daha teknokratik bir grup. Parlamento seçimleri için uğraşan Larijani, bu hareketin başı olarak öne çıkıyor.

Etemaad gazetesi yazı işleri müdürü, Iraj Cemşidi, tasfiyeden sonra kalan hareketin bölündüğünü söylüyor ve devam ediyor: “Yeni ekip içindeki çatlak İran siyasetinde iki ana yeni grup ile sonuçlandı.”

Yeni ekip, kendilerinden önceki siyasetçilerin devrimin hedeflerini gerçekleştiremediğini söylüyorlar. Ebutalib, ciddi manada güç istismarı olduğunu belirtiyor.

Sahip olduğu gazetesi reformist olarak nitelendirilen Cemşidi, geçmişte yüksek mevkilerde bulunan mollaların, İran’ın bugünkü problemlerinden sorumlu tutulduğunu söylüyor.

Rafsancani, hala son kozu elinde tutuyor. Eylül ayında Rafsancani, 86 mollanın seçtiği, yüksek lideri denetleme ve azletme yetkisine sahip uzmanlar meclisinin başkanlığına seçildi.

Serjooie, mecliste neler olup bittiğini bilmediklerini, ancak yeni neslin, elde ettikleri gücü sağlamlaştırmak için, şu anda diğer kurumları olabildiğince etkileri altına almaya çalıştıklarından emin olabileceğimizi söylüyor.

Cemşidi ise, devrimden sonra iktidarı elde eden molla-siyasetçilerin, az da olsa kendi duruşlarını yeniden inşa etme ihtimali olduğunu belirtiyor. Ancak sözlerini şöyle tamamlıyor: “Onlar artık karar alma sürecinin bir parçası değiller ve geri gelmeleri için hiç bir şans görmüyorum.”

(Washington Post, 11 Şubat 2008, Iran’s Clerical Old Guard Being Pushed Aside)

ekopolitik.org

Bu haber 483 defa okundu.