Kuzey Irak’ta dengeler değişti: İran’ın derdi ne?

31 Ekim 2007 15:45 tsi
İran olası bir sınırötesi operasyona sıcak bakmadığını gösteriyor. Dengeler neden değişiyor? ASAM İran uzmanı Arif Keskin ile konuştuk… iyibilgi özel

Yahya Bostan’ın haberi

Artık ‘Türkiye Kuzey Irak’a girecek mi’ diye sormuyoruz. Çünkü Dağlıca’da meydana gelen saldırı sonrasında Türkiye’nin jetlerle Kuzey Irak’taki terör yuvalarını vurduğu, hatta nokta operasyonlar yapıldığı haber merkezlerine düşen bilgilerden. Peki, kapsamlı bir operasyon? Operasyonun zamanlamasından çapına, şimdi gözler Erdoğan’ın 5 Kasım’daki Washington ziyaretinde.

Operasyon öncesinde son durak Washington… Daha önce uğranan ve Türkiye’nin bakışının anlatıldığı başkentler ise Ortadoğu’da. Geçtiğimiz hafta Dışişleri Bakanı Babacan’ın Ortadoğu’da on bir ülkeye düzenlediği ziyaret Türkiye’nin operasyon öncesi yaklaşımını ortaya koyması ve kendini anlatması açısından önemliydi. Ortadoğu turunun son durağı ise Tahran’dı.

Peki, Tahran ziyaretinden çıkan sonuç? Tahran yönetiminin sınırötesi operasyon ile ilgili ortaya koyduğu tavır biraz soğuk. Cengiz Çandar’a göre İran, ABD ile Türkiye arasında sıkışan Kürtlere kapı aralayabilir. Bu ihtimal ise Türkiye ile İran’ı karşı karşıya getirebilir. Bölgenin istikrarını olumsuz etkileyecek bu ihtimali ve İran’ın Kuzey Irak ile ilgili tutumunun neden değiştiğini ASAM İran uzmanı Arif Keskin’e sorduk.

Dışişleri Bakanı Babacan geçtiğimiz hafta on bir ülkeyi kapsayan bir Ortadoğu turuna çıktı. Birçok ülke liderine Türkiye’nin olası sınırötesi operasyonu ile ilgili görüşü anlatıldı. Görüşmelerden nasıl bir sonuç çıktığı sorusunun yanıtını arıyorum ben. Örneğin Araplar nasıl karşıladılar Türkiye’yi ve Türkiye’nin söylediklerini?

Araplar da Türkiye gibi Irak’taki değişimden rahatsızlar. Türkiye’nin rahatsızlıklarını paylaşıyorlar. Arap dünyası Türkiye’nin söylemine yakın Irak konusunda. Ancak Arap dünyasının rahtsızlığının nedeni farklı. Türkiye Kuzey Irak’taki Kürt oluşumdan rahatsız. Sünni Arap dünyası ise Şiilerin Irak’ta nüfuz kazanmasından. Onlar da Amerika ile dost ülkeler. Buna rağmen Irak’taki gelişmeler onları da hoşnut etmiyor.

Kuzey Irak konusunda ne düşünüyorlar?

Kürt devletine karşılar. Onlara göre Irak Sünni bir Arap ülkesi ve devletidir. Ancak Arap ülkelerinin Türkiye’den bir beklentisi var. Sünni Arap dünyası Sünni blok oluşturmak istiyor İran’a karşı. Ancak Türkiye bu bloğa sıcak bakmıyor. Ankara Şii-Sünni davasının olumlu sonuç vermeyeceğini düşünüyor. Türkiye’nin bu denklem içinde yer almaması ve İran ve Suriye’ye yakın bir politika inşa etmesi Arap ülkelerini rahatsız ediyor. İkinci rahatsızlık ise Türkiye’ye yönelik kuşkular… Kuzey Irak konusunda kuşku var mesela. Osmanlı toprağı olduğu için Türkiye’nin gizli bir ajandası olduğuna inanıyorlar. Bu da Türkiye’ye dönük pratik yardımı kısıtlıyor.

Aslında bu gezilerin belki de en önemlisi Babacan’ın son durağı oldu. Tahran’a da gitti Babacan. Ancak basına yansıyan bilgilerden Tahran’ın sınırötesi operasyona sıcak bakmadığı anlaşılıyor. Siz bu görüşe katılıyor musunuz?

Açıkça söylemek gerekirse İran askeri bir müdahaleye sıcak bakmıyor. Neden diye sorarsanız Tahran da Sünni Arap dünyası gibi Türkiye’nin Musul ve Kerkük’e bakışına güvenmiyor. Tahran da Irak’taki durumun daha da karşımasından, denklemin belirsiz olmasından korkuyor. İran olası bir sınırötesi operasyonun Amerika’nın İran’a yönelik operasyonunu hızlandırmasından korkuyor. ‘Amerika Türkiye’den esinlenerek İran’a saldırabilir’ diye düşünüyorlar. Öte yandan Kuzey Irak’taki Kürtlerin hırpalanması İran’ın da hoşuna gidiyor.

İran sınırötesine sıcak bakmıyor ancak diğer yandan Türkiye ile birlikte PKK’ya yönelik operasyon yapıyor. Üstelik PJAK gibi PKK’nın organı terör örgütü İran için de tehlikeli.

Evet, İran ortak operasyon yapıyor ama bu askeri müdahaleye sıcak baktıkları anlamına gelmiyor. İran için en büyük tehdit algılaması Irak’taki gelişmelerin Amerikan operasyonunu tetiklemesidir. Üçlü bir mekanizmayla, Türkiye, Suriye ve İran arasında kurulacak üçlü bir mekanizmayla sorun çözülebilir diye düşünüyorlar.

İran tam olarak nerede duruyor? Kuzey Irak konusunda Türkiye ile ortak hareket ediyor, ancak Cengiz Çandar’a göre Türkiye’nin baskısından bunalan Kürtlere kapı açmak üzereler. İran ve Türkiye Kuzey Irak üzerinde nüfuz mücadelesine girer mi?

Türkiye ile İran’ın Kuzey Irak politikası Irak kurulduğundan beri birbirine zıt. Irak kurulduğunda İran’dan toprak talebinde bulunmuştu. ‘İran’ın elindeki Şattülarab benimdir’ demiştir Irak. İran da bunun üzerine Kuzey’deki Kürtleri desteklemiştir. 1920’den bugüne böyle olmuştur bu. 1968’de Baas iktidara geldikten sonra bu ikili çatışma daha da artmıştır. O dönemde Türkiye de İran’ın Kuzey Irak’taki Kürtlere desteğinden rahatsız olmuştu. Pehlevi ‘Irak vazgeçmezse orada bir Kürt devleti kuracağız’ bile demişti. 1975 Cezayir anlaşmasıyla kısa sürelik bir düzelme var İran ve Irak arasında. Ancak Saddam dönemiyle -Saddam iktidara gelince Cezayir anlaşmasını televizyonların önünde yırttı ve İran’a saldırdı- İran-Irak ilişkilerindeki gerilim İran’ı Kürtleri desteklemeye itti tekrar. Tahran ile Kürtler arasında stratejik işbirliği var yani.

Şu anda da işbirliği mi var aralarında?

Ama 2003’ten sonra bu denge değişti. Artık İran’ın Kürtlere bakışı eskisi gibi değil. Çünkü İran’ın Kuzey’deki Kürtlere ihtiyacı kalmadı. Bağdat tehdit değil artık İran için. Kürtlerin önemi kalmadı. Kürtlerin önemi kalmadı ama bir nokta var ki onu da vurgulamalı… Irak’taki merkezkaç eğilimini Kürtler temsil ediyor şu anda. Bu Şiilere de alan yaratıyor. Şöyle bir denklemden bahsedilebilir… Şu andaki konjonktürde Şii Araplar ve Kürtler Irak’ta ön plana çıkıyor. İran, Şiilerle Arapları Kuzey Irak’taki Kürtlerle Türkiye’yi baskı altına alıyor. Kuzey Irak Türkiye ABD ilişkilerini, Şii Irak Sünni Araplarla ABD ilişkilerin zedeliyor.

Anlattıklarınızdan anladığım –ilginç ama- genel anlamda İsrail ve İran’ın Kuzey Irak politikasının örtüştüğü…

Eğer İsrail ve ABD’nin İran ile bir sorunu olmasaydı, şunu söyleyebiliriz ki İran, İsrail ve ABD Irak’ta ortak hareket ederlerdi. Şu an için ise kullandıkları dil şöyle. İran diyor ki Kuzey Irak’ta Kürt devleti kurulursa bu İsrail devleti olacak. İsrail de diyor ki Kuzey Irak’ta Kürt devleti kurulursa bu İran devleti olacak.

Türkiye’nin Kuzey Irak’a girmesi için tahrik saldırılar yapıldığı, amacın son tahlilde Türkiye ile İran’ı karşı karşıya getirmek olduğu ileri sürülüyor. Bir İran uzmanı olarak böyle bir ihtimali nasıl karşılıyorsunuz?

Amerika Kuzey Irak’ta olmasaydı Türkiye ve İran karşı karşıya gelebilirdi. Ancak Amerika’nın Kuzey Irak’taki projesini Türkiye bildiği için Türkiye’nin İran ile gerginlik yaşamasına ihtiyacı yok. Türkiye şöyle diyor olabilir: Kuzey Irak’ta İran’ın farklı amaçları var ama adım atmıyor. Amerika burada oldukça sorun beklemiyorum ben.

Peki, Amerika giderse?

Amerika giderse böle bir ihtimal ortaya çıkar. Açık bir gerginliği bekleyebiliriz.

Bu bölgeyi nasıl etkiler?

Sağlıklı sonuçlar doğurmayacağı açık. Bölgedeki belirsizlikleri arttıracaktır.

www.iyibilgi.com /ÖZEL

Bu haber 6,207 defa okundu.