30 Ağustos'a muhalefet eden paşalar kimler?

30 Ağustos 2007 17:48 tsi
Milli mücadelenin gizli kalmış yönleri vardır. Bunlardan biri de 30 Ağustos'a muhalefet eden paşalardır. Zaferle sonuçlanan harekatın bir de siyasal yönüne göz atalım...

30 AGUSTOS 1922 HAREKATINA KIMLER MUHALEFET ETTI?

İlk Meclis tesrî ve icraî, yani, bugünkü tabiriyle yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplamış bir topluluk olarak vazife görmüştür.

Bu nev'i şahsına münhasır Meclis'de 1922 yılının Mart ve Temmuz ayları arasındaki dört ay çok buhranlı geçmiştir. İnceleyeceğimiz "Başkumandanlık Kanunu"nun üç ay daha uzatılması bu devrede gerekli oyu alamamış, "Sarih hakkimizi vermeyiz. Bu bir gasptir. Tahammül edemeyiz" itirazlarının yükseldiği Meclis’te çetin, adeta mübareze (dövüşme) tarzında cereyan eden münakaşalar olmuştur.

Bu çetin münakaşa, Afyon Karahisar Milletvekili Mehmed Şükrü Bey'in celsenin açık yapılması teklifiyle başlamış ve neticede o nazik günlerde Meclis müzakerelerinin düşman tarafından duyulmasındaki mahzur göz önüne alınarak, müzakere gizli yapılmıştır.

5 ve 6 Mayıs 1922 günleri devam eden bu müzakerelerde ilk Meclis'in mühim siması Hüseyin Avni (Ulaş) Bey'in Başkumandanlık yetkilerini Meclis'in fiili varlığından ayrılmış bir parça sayması görüşü ile yaptığı konuşmada:

— Bu hareketimizle milleti tarih huzurunda rezil ediyoruz. Miskinlik gösteriyoruz. Vazife şahıslarla olmaz. Şahıslar yoktur, Millet vardır.» demesi üzerine Mustafa Kemal Pasa söz alarak:

— Gerçi asil olan millettir, heyeti içtimaiyedir. Onun da umumî iradesi Meclislerde tecelli eder. Fakat fertler de vardır. Meclis, memleket ve devlet islerini fertlerle, şahıslarla yapmaktadır. Hakikati, manasız nazariyelerle inkara mahal yoktur.

Şu dakikada ordu kumandansızdır. Eğer ben orduya kumanda etmekte devam ediyorsam, gayri kanunî kumanda ediyorum. Meclis’te tecelli eden re'ye göre, derhal kumandadan uzaklaşmak isterdim ve başkumandanlığımın hitam bulduğunu hükümete tebliğ ettim. Fakat gayri kabili telafî bir fenalığa meydan bırakmamak mecburiyeti karşısında bulundum. Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı. Binaenaleyh, bırakmadım, bırakamam, ve bırakamayacağım» demiştir.
Mustafa Kemal'in bu şekilde milletvekillerinin karşısına dikilmesi, direnişi, münakasalar daha da ağırlaştırmışsa da, ilk Meclis'in o muvafıkı ile muhalifi ile Millî Mücadeleyi zafere ulaştırabilme (gayreti 6 Mayıs gününün gece yarısında yapılan oylamada görülmüş ve on bir red, on beş çekimser, yüz yetmiş yedi kabul oyu ile Başkumandanlık Kanunu üç ay daha uzatılmış, daha sonra bu üç ay kaydı süresiz olarak kabul edilmiş ve 30 Ağustos, bu karardan otuz yedi gün sonra kazanılmıştır.

 

 

 

 

 

 

 

 

30 Ağustos’taki zafer, evveliyatı ve sonrası ile Mustafa Kemal Paşa’nın nutkunda bütün sefahatiyle uzun uzun anlatılmıştır. Biz bu harekatla değil, harekata muhalif kalanlar üzerinde duracağız...

30 Ağustos harekatı sırasında hükümetin basında Rauf (Orbay) Bey vardır. Başkumandan Mustafa Kemal Paşa’dır. Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak)'dır. Garb Cephesi Kumandan İsmet (İnönü), Birinci Ordu Kumandanı Nureddin, İkinci Ordu Kumandanı Yakup Sevki (Subaşı) Paşalardır. Sonraları Genel Kurmay Başkanlığı yapan Asim Gündüz Pasa ise; Garb Cephesi Kurmay Başkanı’dır.

Bu Asim Gündüz Paşa’nın hatıratından öğrendiğimize göre, 30 Ağustos’taki büyük taarruza İsmet İnönü, îkinci Ordu Kumandan Yakup Sevki Pasa tamamen, Birinci Ordu Kumandanı Nureddin Pasa kısmen, Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) ise bazı temel noktalarda muhalefet etmişler ve bu anlaşmazlık zaman zaman had safhayı bulmuştur.

Asim Gündüz. Pasa, Birinci Ordu Kumandanının 30 Ağustos harekatının mevzii kalıp bizi İzmir’e ulaştırmayacağı kanaatinde olduğunu, Nureddin Paşa’nın Kurmay olmadığını, ancak değerini Irak cephesinde ispat ettiğini kayıtla: «Kahraman, ahlak sahibi cesur bir zattı. Muhafazakardı. İzmir’in işgalinden evvel bu bölgenin kumandanı idi. Galip devletler tarafından istenmemiş, yerinden aldırılmıştı. Eğer vazifesi başında kalsa idi, daha sonra yerine gelen Ali Nadi Paşa’nın zaaflarına ve hatalarına düşmez, İzmir’in de eli kolu bağlı teslim edilmesi mümkün olmazdı. Müdafaaya geçeceği şüphesizdi» diyor.

İsmet (İnönü) Pasa ile arasındaki ihtilafın ise, taarruz emri müsveddesini yazmasından doğduğunu kaydeden Asim Pasa, neticede kendisinin öne sürdüğü planın ağırlık kazandığını ve gerek Sakarya'daki ve gerek 30 Ağustos’ta sebkeden, gayreti dolayısıyla terfi ettirildiğini ve apoletlerinin bizzat Mustafa Kemal tarafından takıldığını yazıyor ve ilave ediyor:

— İsmet Pasa, Mustafa Kemal'in bu müstesna yakınlığını, kadirşinaslığını, alicenaplığını asla affetmedi, hoş görmedi ve unutmadı. Şahsımız ve emeklerimiz için Mustafa Kemal'in alaka ve mürüvvetine daima iştirak etmiş olan Mareşal Fevzi Çakmak'a karsı bile kırgınlığını, hepimizi, elinde kuvvet olduğu anda unutarak, aktif hizmetlerden ayırarak gösterdi. Hem de küçük, çok küçük hesaplarla...

Asim Gündüz Paşa’nın yukarıda isimlerini saydığı zevattan gayri diğerleri, 30 Ağustos harekatı planına katılmışlardır. Bunlar arasında basta Asim Gündüz olmak üzere, Fahreddin Altay, İzzeddin Çalışlar, Şükrü Naili, Kemaleddin Sami, Hüseyin Hüsnü Erkilet, Kazim Inanç, Naci Tinaz, Kazim Orbay, Salih Omurtak, Naci Eldeniz, Asir Atli, Deli Halid Pasa, Abdurrahman Nafiz Gürman, Halid Akmansü, Halis Bıyıktay gibi muhtelif rütbedeki askeri zevat vardır.

Kaynak: Mustafa Müftüoğlu, Yalan söyleyen tarih utansın, cilt: 10

Bu haber 778 defa okundu.