Oyuncak köleleri

5 Temmuz 2007 15:28 tsi
Dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi Çin, oyuncak üretiminde de liderliği kimseye bırakmıyor. Ancak binlerce işçinin ödediği ağır bedeller karşılığında! Dünya oyuncak üretiminin yüzde 75’ine sahip olan Çin’de oyuncak yapmak hiç de eğlenceli değ

Sağlıksız koşullarda gece gündüz çalışan bir Çinli işçinin maaşı, ürettiği oyuncakların fiyatı yanında neredeyse devede kulak. Üstelik, 286 milyon çocuğun yaşadığı Çin’de, bir ailenin çocuğuna oyuncak alabilmek için yılda harcayabileceği para sadece üç dolar!

Spiderman’ler, dinozor robotlar, Pony’ler ve Teletubbie’ler… Vitrinlerde en fiyakalı halleriyle sırıtan; dünyanın her yerinde ailelerin çocuklarına almak için adeta birbirleriyle yarıştığı meşhur oyuncaklar. Oysa hepsi, karınlarını ‘ancak’ doyurabilen ve dünyanın nasıl bir para harcama çılgınlığına kapıldığını kendileriyle kıyaslayarak anlamaya çalışan Çinli işçilerce yapılıyor. Bir işçinin, çalıştığı oyuncak fabrikasından aldığı aylık maaşsa, bu oyuncaklardan bir tanesinin; belki bir oyuncak araba ya da bir gameboy’un fiyatı yanında devede kulak kalıyor!

Çinli işçiler zor hayat şartlarının üstesinden gelmek ve dünyanın oyuncak ihtiyacını karşılamak için durmaksızın çalışırken, hangi patronun ‘daha cömert’ davrandığını anlamak zor! 16 saat boyunca aralıksız çalışan işçilerini ancak gece yarısı serbest bırakanlar mı? Yoksa arka arkaya üç gün üç gece çalıştırıp, bu süre zarfında da makinelerin başından bir dakika bile ayrılmalarına izin vermeyenler mi? Çünkü hayat, Çinli işçilere mesai saatleri dışında da toz pembe değil. Özellikle evlerinden uzak olanlar, fabrikanın sağladığı birkaç metrekarelik odaları bazen 15 kişiyle paylaşmak zorunda. Şanslılarsa, paylarına ranzalı bir oda düşüyor… Tüm bu çile, kazandıkları cüzi paralardan kırsal kesimdeki ailelerine de üç beş kuruş gönderebilmek için. Kazançlarıysa ayda ortalama 60 dolar! Gelirleri çeltik tarlalarından elde ettiklerinden belki biraz daha iyi, ama çoğunun sağlık sigortası bile yok.

Hata varsa, para yok!

Sigortanın esamesinin okunmadığı ortamda sağlıkla ilgili verilerse ‘insanı dehşete düşürecek’ cinsten. Binlerce işçinin çoğu zaman aç yatması, deyim yerindeyse artık sıradan bir durum! Her yıl 135 binden fazla işçi iş kazasında yaşamını yitiriyor. Fabrikalarda kullanılan renkli sprey boyaların çoğu toksinli ve bu yüzden, boyama kısmında çalışan işçilerin birçoğu nefes darlığı çekiyor. Daha vahimi, sadece Guangdong Bölgesi’nde her gün 30 işçi, kullanılan kimyasalların olumsuz etkilerinden dolayı ciğerlerini kaybediyor. Üretim yerinden çok, bir hapishaneyi andıran Guangdong’daki oyuncak fabrikaları; yüksek duvarları, onları çeviren bacaları ve herhangi bir tehlikeye karşı anında çalmaya hazır sirenleriyle birer endüstriyel kale gibi görünüyor.

Bu üretim kalelerinden biri olan Shenzhen’deki Tolo Toys’da da, yan yana oturmuş ve oyuncak bebeklerin üzerine eğilmiş yüzlerce kadını, ellerini bile fark edemeyeceğiniz bir hızla çalışırken görmeniz mümkün. Mesailerinin her bir saniyesi, Avrupa’daki oyuncak marketleri için… Ara verebilecekleri tek zaman yemek saati, çünkü neredeyse tuvalete gitmeleri bile kontrol altında!
Paydos zili çaldığında yemek için tercihleri fabrikanın yemekhanesi. Çünkü genellikle kalorileri işçilerin harcadığı enerjiye göre ayarlanmış yemekler, uygun şartlarda sunuluyor. İşçiler ortamdan biraz olsun kurtulmak ve rahatlamak istediklerindeyse fabrika civarına konuşlanmış kafelere gidiyor. Beklentileri çok değil; belki biraz televizyon seyredebilmek, belki de fabrikadan ikinci el satın aldıkları kitapları okuyarak günün yorgunluğunu bir nebze atabilmek… Ama çok fazla oyalanma şansları olduğu da söylenemez. Çünkü yapay kürklerin içini doldurup gözleri dikerken, boya yaparken teslimat tarihine göre çalışıyorlar. Ve hata yapar ya da başarısız olurlarsa para da yok!

100 bin çeşit oyuncak yapılıyor!

Dünyada oyuncak üretimini denetim altına alma amaçlı Uluslararası Oyuncak Endüstrisi Kurulu, 1975 yılında kurulmuş. Ancak tüm dünyadaki standartlar, tam anlamıyla inceleme altına 2002’de alınabilmiş. Çin’deyse bu denetimi gerçekleştirmekle yükümlü kurum, CARE adında (Bakım, Haberdar olma, Sorumluluk, Etik) bir standart enstitüsü. Oyuncak üretimindeki etik bu enstitü tarafından kontrol ediliyor ve sertifikalandırıyor. Yılda altı milyon dolar kazanan Bonanza Toys, Guangdong’da bu sertifikayı hak etmiş 70 oyuncak fabrikasından biri ve binden fazla işçisi tüm günlerini Batı’ya oyuncak dikmekle geçiriyor. Fabrikada, dünyanın en gözde oyuncakları Fluffy, Teletubbie ve Betty Boo bebeklerinden her ay 300 binden fazla üretiliyor.

Yüksek popülasyonlu Shenzhen’de ise 2006’nın ilk yarısında 694 milyon dolar değerinde oyuncak yapılmış. Bir önceki yıla göre, artış yüzde 5.23… Şehirdeki 1500 fabrikanın ürettiği 100 binden fazla çeşit oyuncağın yüzde 80’i ihraç ediliyor ve gelirin yüzde 60’ı Amerika pazarından geliyor. “Bu durumda, Shenzhen’li oyuncakçılar deste deste Yuan’larını sayıyordur” diye düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz. Çünkü, Amerika’da 20 dolara satılan her bir oyuncaktan Shenzhen’deki fabrikaların eline beş dolar geçiyor! Ama ne ilginçtir ki yine de, Shenzhen kişi başına düşen 7 bin dolarlık gelirle Çin’in en zengin şehirlerinden biri! Bu da, az sayıdaki ‘yağlı’ tabakayı daha da ihya eden rakamların sonucu…

Büyük firmaların arkası, merdiven altı fabrikalar!

Shenzhen’in geneline bakıldığında ilginç bir manzara daha ortaya çıkıyor: Bir yanda ileri teknoloji ürünü parıldayan şirket binaları, diğer yanda Disney, Mattel gibi büyük şirketler için şehrin dışında çalışan merdiven altı fabrikalar… Üstelik bu gelişmiş şirketler için bile, Çin’deki merdiven altı fabrikaları denetlemek hayli zor. 1997 yılında Mattle, bu denetim için, fabrika prensiplerini anlatan bir liste yayımlamış. İşçilerin insani şartlar altında çalışıp çalışmadığını kontrol etmek için kurduğu International Center for Corporate Accountability (Şirket Sorumluluğu için Uluslararası Merkez) ile dünyanın birçok yerindeki fason fabrikalarına müfettiş yollayıp, işçilere işverenlerle ilgili sorular sordurmuş. Kısacası, Mattle gibi batılı şirketler neyle başa çıkmak zorunda olduklarının uzun zamandır farkında ama aradıkları cevaplar işçilerde değil. Zira işçiler çaresiz; işlerinden olmaktansa yalan söylemeyi tercih ediyor! En basitinden söylemek gerekirse, yılda 10 milyon doları sadece gözlem için harcayan Mattel’in işçilerine getirdiği mesai saati günde maksimum 12 saat. Bu, Çin’in geneline bakıldığında makul bir zaman dilimi; hatta Çin yasaları işçilerin günde 7 saatten fazla çalıştırılmaması gerektiğini söylüyor. Ama Çin’deki fabrikalarda, normal şartlarda belirlenen rakamdan 200 saat daha fazla çalışılıyor!

Tüm bu tablo içinde en ironik olana gelince: Çin’de 286 milyon çocuk yaşıyor ve Çin’de bir ailenin çocuğuna oyuncak alabilmek için yılda harcayabileceği para ancak üç dolar!

Saniyede 3.23 oyuncak boyamak zorundalar!

Çin Ticaret Odası rakamlarına göre, Çin’de üç milyondan fazla işçi oyuncak yapıyor ve dünyadaki oyuncağın yüzde 75’i buradan çıkıyor. 8 bin oyuncak fabrikası, yıllık 6.25 milyar dolar gelir elde ediyor. 2005’ten beri asgari ücret saat başına 43 cent. Tabii, belirlenen kotayı doldurursan… Bu da günde 8.920 tane, yani saniyede 3.23 oyuncak araba boyamak anlamına geliyor! Bir terslik yaşanırsa, saatlik ücretten 18 cent kesiliyor. Yevmiyeyi kurtarmak için hızlı çalışmanın bedeliyse çoğu zaman kopan parmaklar!

Çeviri: BURCU ARMAN
Aktüel

Bu haber 944 defa okundu.