Yirminci yüzyıl şimdi bitti

23 Eylül 2011 09:54 tsi
Ortadoğu'da da 20. yüzyıl sona eriyor...

Tarihçiler için her yüzyıl tam yüz yıl sürmez. Uzun süren yüzyıllar vardır, kısa sürenler vardır. Yirminci yüzyıl kısa olanlardan. Belki de en kısa yüzyıl.

İlk önce kim ortaya attı, Hobsbawm mı yoksa Lukacs mı, emin değilim. Galiba Lukacs. Çünkü onun sonra kitabına da adını veren ünlü makalesi daha 90’ların başında çıkmıştı. Lukacs’ın ortaya attığı ve hemen her kanattan birçok düşünürün kabul ettiği görüş şu: Yirminci yüzyıl aslında 1914’te başlayıp1989’da sona erdi. Gerçi Hobsbawm iki yıl daha tehir ederek 1991 diyorsa da neticede onun da kastettiği Komünist Blok’un dağılıp Soğuk Savaş’ın bittiği tarih.

Modern tarihçiler, takvimcilerden farklı olarak, dünya üzerindeki hegemonya düzenlerinin geçirdiği aşamaları esas alıyorlar yüzyılların başını sonunu belirlerken. Mesela 19. yüzyıl, Lukacs’a göre, 1815’ten 1914’e, yani Napolyon savaşlarının bitiminden Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasına kadarki doksan dokuz yılı kapsıyor...

Yirminci yüzyıl ise hegemonya mücadelesi veren “milletler arasında” patlayan büyük kavgayla başlamış, bu kavganın sonuçlarının ortadan kalkmış olmasıyla sona ermiştir.

Macar asıllı Amerikalı tarihçinin her entelektüeli ilk anda etkileyen şablonlaştırmasına itiraz kimin haddine! Yalnız şu var: Evet, yirminci yüzyıl 1989’da veya 1991’de sona erdi. Çünkü bu dönemde yüzyılın karakteristiği ortadan kalktı. Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından dünya üzerindeki iki kutuplu sistem sona erdi; yeni bir dünya düzeni (veya düzensizliği) oluştu.

Peki, yirminci yüzyıl (veya bu yüzyılın temsil ettiği hegemonya düzeni) dünyanın her tarafında sona erdi mi? Bu sorunun cevabı hayır. Çünkü Ortadoğu’nun düzeni değişmedi. Oysa yirminci yüzyıl Ortadoğu’da yeni bir düzen kurulmasıyla başlamıştı. Bu yüzyıla karakteristiğini veren iki kutuplu yapının “en sorunsuz” işlediği bölgelerin başında da burası geliyordu. Ama dünyanın her tarafında sona eren iki kutupluluğun etkisi burada hemen sona ermedi. Yüzyılın başında oluşturulan bölgesel düzen yüzyılın sonunda beliren dünyadaki değişim trendinden nasibini alamadı.

Ortadoğu düzeni yerli yerinde durduğu sürece burada 20. yüzyılın bitip 21. yüzyılın başladığını söylemek ise doğru olmayacaktır. Öyleyse Ortadoğu’da yirminci yüzyılın sona ermesi için mevcut Ortadoğu düzeninin ortadan kalkması lazım.

Politik düzenler ya kendi içlerinden çürüyerek zamanla yıkılır ya da devrimci bir müdahaleyle. Ortadoğu’daki düzen aslında başından beri kendi içinde süreklilik sağlayacak mekanizmalara sahip değildi. Tabiri caizse bazı harici dayanaklarla ayakta tutuluyordu. Çünkü doğal bir düzen değildi. Onun için ister istemez bir devrimle yıkılması gerekiyordu.

Arap Baharı işte bu beklenen devrimci dönüşümü gerçekleştirmeye aday. Gerçi Arap Baharı sonrasında bölgede taşlar yerli yerine oturacak mı, bunu henüz bilmiyoruz. Ama hiç değilse bazı taşların yerinden oynayacağını biliyoruz. Bazılarının da çoktan yerinden oynadığını görüyoruz. En başta geçen yüzyıl boyunca bölgeden elini çekmiş bulunan Türkiye’nin yeniden bir oyuncu olarak sahneye dönmüş olması var ki bu başlı başına devrimci bir müdahale. Zaten Arap Baharı’nı da bir yönüyle bu ilk hareketin tetiklediğini düşünmek lazım.

Bölge düzeni kendi halklarıyla çatışan zorba rejimlere dayanarak ayakta duruyordu. Yeni rejimlerin ne ölçüde halka dayanacağını kestirmek zor. Ama eskisine oranla daha demokratik yapıların oluşacağı muhakkak. Bu durumda da eski düzenin ayakta durması mümkün olmayacak.

Netice itibarıyla Ortadoğu’da da 20. yüzyıl sona eriyor.

İbrahim Kiras / Star

Bu haber 1,374 defa okundu.