0 0 0000

Cuma değil çarşamba, hutbe değil hitap

Kendi içinde çelişkili de olsa, yazıya şu soruyla başlamak istiyorum: Mustafa Kemal Atatürk, Zağnos Paşa Camii'nde tarihi 'Balıkesir hutbesini' ne gün okudu? Bu sualin 'cuma'dan başka cevabı olabilir mi? Normal şartlarda olamaz.

Hutbenin cuma namazının bir unsuru olduğunu bilmek için ilahiyat tahsili almaya veya derin dinî bilgiye sahip olmaya gerek yok. Bu topraklarda yaşayan ortalama vatandaş 'hutbe' dendiği zaman 'cuma namazı' anlar. Aklına başka gün gelmez.

İstisnasız bütün yakın tarih kitapları Mustafa Kemal Atatürk'ün 'Balıkesir hutbesinden' söz eder. Diyanet zaman zaman 'Allah birdir. Şanı büyüktür' diye başlayan bu hutbeyi ülke genelindeki bütün camilerde aynen okutur. 'Atatürk ve din' bahsi açıldığında 'Balıkesir hutbesi' birinci referanstır.

Televizyon ekranlarında defalarca tanık oldum, siz de dinlemişsinizdir: Atatürk'ün dine soğuk baktığı iddialarına bu hutbeyle cevap verilir. Mustafa Kemal'in ne kadar dindar olduğu buradaki cümlelerden alıntılar yapılarak anlatılır. Yazıya otururken Google'a baktım 'Atatürk hutbe okuyan ilk ve tek cumhurbaşkanı' gibi ifadeler gördüm.

Bu metnin hutbe olmadığına ilişkin halk arasında dolaşan bazı söylentilere daha önce rastladım. Yıllar önce 'Balıkesir hutbesinin' cuma değil bir başka gün cami cemaatine yaptığı konuşma olduğunu duyduğumda inanmakta zorlandım. Ankara'da hemşehrim Mustafa Aydoğan, Balıkesirli bir gazetecinin kitabından Atatürk'ün o hitabı cuma günü yapmadığını anlatan satırları gösterdiğinde şaşırdım. Gazeteci o günü tanıkların ağzından aktarıyordu.

Aslında günü tespit etmek zor değil. Zağnos Paşa Camii'nin dış duvarında 'Balıkesir hutbesi' asılı. Hemen altında tarih var; 7 Şubat 1923... Günü yazılmamış. Tarihi öğrendikten sonra günü belirlemek çok kolay... Herhalde kafaları karıştırmamak için 'gün' not düşülmemiş.

Önceki gün Zağnos Paşa Camii'nde hutbeyi dinlerken bir tarihî gerçekten söz edildiğini fark ettim. Minberden cemaate seslenen imam, yıldönümü dolayısıyla 'Atatürk'ün Balıkesir hutbesinden' bahsediyordu. Hutbeyi okumaya şu cümleyle başladı: "Mustafa Kemal Atatürk 7 Şubat 1923 Çarşamba günü öğle namazını müteakip Balıkesir Zağnos Paşa Camii minberine çıkarak Balıkesirlilere şöyle hitap etmiştir."

Arkasından o konuşmayı sadeleştirerek aynen okudu. İmam 'cuma hutbesi' diye bilinen o konuşmanın hutbe değil, çarşamba günü cemaate hitap olduğunu ortaya koydu. Bazıları için tarihin ayrıntısı görülebilir büyük bir hatanın düzeltilmesi adına bu küçük notu çok önemsedim. Bu kesinlikle o metnin önemini azaltmaz. O konuşmada Atatürk bir 'din adamı' üslubuyla dinin önemini, toplum için anlamını o kadar iyi anlatıyor ki...

Konuşmasının başında camiye toplanan kalabalığa şöyle hitap ediyor: "Peygamber Efendimiz Hazretleri Cenab-ı Hak tarafından insanlara dini gerçekleri duyurmaya memur ve elçi seçilmiştir. Temel kanunu, hepimizce bilinmektedir ki yüce Kur'ân'daki manası açık olan ayetlerdir. İnsanlara feyiz ruhu vermiş olan dinimiz, son dindir. En mükemmel dindir. Çünkü dinimiz akla, mantığa, gerçeğe tamamen uyuyor ve uygun düşüyor. Eğer akla, mantığa ve gerçeğe uymamış olsaydı, bununla diğer İlahi tabiat kanunları arasında çelişki olması gerekirdi. Çünkü tüm evren kanunlarını yapan Cenab-ı Hak'tır."

Her cümlenin ayrı mesajı var. Bu metni, özellikle Atatürk'ten bir ideoloji çıkaranların iyi okuması gerekir.

O konuşmadan bir bölüm daha aktarmak isterim: "Efendiler! Camiler birbirimizin yüzüne bakmaksızın yatıp kalkmak için yapılmamıştır. Camiler itaat ve ibadet ile beraber din ve dünya için neler yapılmasının gerekli olduğunu düşünmek yani konuşup tartışmak, danışmak için yapılmıştır."

İlginçtir Atatürk'ün camiye yüklediği bu misyona en çok Atatürkçüler itiraz ediyor.

Gerçek şu ki: Atatürk o konuşmasını cuma değil çarşamba günü yaptı, dolayısıyla hutbe değil hitap. Bir hatanın düzeltilmesi için tarihçiler işbaşına...

zaman

Bu yazı 4,126 defa okundu.