0 0 0000

Demokrasilerde 'kontrol ve denge' nasıl sağlanır?

Yeni Başkan Ümit Boyner, 15 Şubat günkü basın toplantısında özetle TÜSİAD'ın sivil ve demokratik yeni bir rejim isteğini dile getirirken şunları söylüyordu:

"TÜSİAD olarak biz anayasada kuvvetler ayrılığı ilkesinin geçerli olduğu, kontrol ve denge mekanizmalarının işlediği, çoğulcu, parlamenter bir demokrasi görmek isteriz..." Boyner'in bu sözleri, son aylarda kuvvetler arasında yaşanmakta olan mücadeleler ortamında büsbütün önem kazanıyor. Özellikle şu hususları açıklığa kavuşturmakta yarar var: Parlamenter demokrasilerde kuvvetler ayrılığı ne demektir? Kuvvetlerin birbirlerini kontrol etmeleri ve dengelemeleri nasıl sağlanır?

Liberal demokrasiler, yönetme yetkisinin halkın çoğunluğunun oylarını alan başkana, partiye ya da partiler koalisyonuna ait olduğu; yurttaşların temel hak ve özgürlüklerinin de hukuk devleti güvencesi altında olduğu rejimlerdir. Liberal demokrasilerde parlamenter, başkanlık ya da yarı-başkanlık hükümet sistemleri geçerli olabilir. Hepsinde kuvvetler ayrılığı, yasama, yürütme ve yargı organlarının farklı sorumluluklara sahip olmaları anlamına gelir. Yasama organı yasaları yapar, yürütme yasaların çizdiği çerçevede ülkeyi yönetir, yargı da gerek tek tek yurttaşların gerekse yürütmenin anayasaya ve yasalara uygun davranmasını sağlamakla görevlidir.

Başkanlık sistemlerinde üç kuvvet de birbirlerini denetlemelerini ve dengelemelerini sağlayan yetkilere sahiptir. Parlamenter sistemlerde ise yürütme, yasamanın içinden çıktığı ve parti disiplini aracılığıyla yasamayı denetlediği için, yürütme ve yasamayı denetleme ve dengeleme görevi esas olarak yargıya ve (anayurdu Britanya dışında kalan parlamenter demokrasilerde) özel olarak da anayasa mahkemelerine düşmektedir. Avrupa Konseyi'ne üye ülkelerde, yargı denetiminin en tepesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yer aldığı söylenebilir.

Liberal demokrasideki "kontrol ve denge" sisteminin işleyebilmesi için, her şeyden önce anayasanın bu rejimin temel ilkelerine uygun olması, bütün siyasi aktörlerin de bu ilkelere bağlı olmaları gerekir. Ne yazık ki bugün Türkiye'de ne yürürlükte olan anayasaya ne de asker ve sivil bürokrasiye hakim olan, liberal demokratik ilkeler değil, "Cumhuriyet'in kuruluş felsefesi" ya da "Atatürkçü Düşünce Sistemi" olarak da anılan, Kemalizm'in otoriter bir yorumu. TÜSİAD'ın da talep ettiği sivil ve demokratik bir rejime kavuşmamız için, yeni bir anayasaya gereksinim olduğu gibi, belki her şeyden çok ve her şeyden önce asker ve sivil bürokrasinin, özellikle de yüksek yargı organları mensuplarının liberal demokrasinin temel ilkeleri üzerinde ittifak etmelerine ihtiyaç var.

Liberal demokrasinin icaplarından biri olan yargı bağımsızlığı, yargı mensuplarının kararlarında dış etkiler altında kalmamaları, görev güvencesiyle ve sarahatle kaleme alınmış mevzuat aracılığıyla sağlanabilir. Ama yargı organları mensupları felsefe olarak demokrasinin temel ilkelerini, bu arada yargının devlete değil (insan haklarına dayalı) hukuka hizmet etmesi prensibini benimsemedikleri sürece, yargı bağımsızlığı (bizde görüldüğü üzere) yargıçlar yönetimine (jüristokrasiye) dönüşebilir.

Bugün Türkiye'de rejimin çoğunluğa sahip partinin diktatörlüğüne (sivil vesayet, sivil diktatörlük, sivil faşizm) dönüşmemesi için asker ve sivil bürokrasinin vesayetine ihtiyaç olduğunu savunanlar da kuşku yok ki esasta liberal demokrasiye değil, Kemalizm'in otoriter yorumuna bağlı olanlar. Ne yazık ki bunun sonucu, askeri müdahalelerin ve yönetimlerin ya da yargıçlar yönetiminin (jüristokrasinin) meşru görülmesi, dolayısıyla demokrasinin resmen veya fiilen rafa kaldırılması oluyor. İfade özgürlüğü ortadan kalkmadığı sürece, tartışarak ve eleştirerek, sonunda liberal demokratik ilkelere dayalı bir anayasaya ve siyasi aktörlerin bu ilkeler üzerinde ittifakına kavuşabiliriz. 1960-70'leri hatırladıkça iyimserliğim ağır basıyor.

Bu yazı 1,397 defa okundu.